Wie de verkiezingen wint moet ‘verantwoordelijkheid tonen’, zegt Wilders op radicaal-rechts congres, dus hij houdt zich in

In twee dagen tijd krijgen twee sprekers een staande ovatie in de volle congreshal van CPAC in Boedapest. De eerste is Viktor Orbán, de Hongaarse premier die voor het derde jaar op rij gastheer is van deze Europese tak van het van oorsprong Amerikaanse politieke circus. De tweede is Geert Wilders.

„De Nederlandse bevolking was het beu genegeerd te worden, ze was het beu dat er gestampt werd op haar waarden en alles waar de mensen van houden”, zegt de PVV-leider vrijdagmiddag over de verkiezingsoverwinning van zijn partij in november. „En dus schreeuwden ze: genoeg is genoeg!”

Wilders is aangekondigd door de presentatoren als „de Nederlandse Trump”, „een van de dapperste conservatieve politici van Europa” en „een goede vriend van Hongarije”. Kort voor zijn optreden passeren de ‘vijanden’ van de conferentie de revue in een bombastisch filmpje: ‘woke’, de Hongaars-Amerikaanse miljardair en progressieve filantroop George Soros, ‘globalisten’ die kinderen zouden afpakken.

Een dag eerder heeft Orbán in zijn toespraak opgeroepen „de harnassen aan te doen en naar het slagveld te trekken”. Er wordt twijfel gezaaid over verkiezingsuitslagen, gesproken over politiek aangestuurde pedofielennetwerken en lovend teruggeblikt op de Capitoolbestorming door Trump-aanhangers. „De elite heeft ons de oorlog verklaard”, zegt de Nederlandse radicaal-rechtse influencer Eva Vlaardingerbroek donderdagochtend voor een enthousiaste zaal.

Lees ook ‘De harnassen moeten aan’, klinkt het op Wilders’ ultrarechtse feestje in Boedapest

Tegen die achtergrond klinkt de speech die Wilders houdt relatief ingetogen, ook voor zijn doen. Hij richt zich tegen cultureel relativisme en immigratie, zonder nieuwe uitspraken te doen. Orbán, met wie hij eerder op de dag al heeft gesproken, noemt hij „een goede vriend die trots staat voor zijn land en voor joods-christelijke waarden”.

De rest van zijn verhaal is doorspekt met verwijzingen naar klassieke rechtse iconen als Ronald Reagan, Winston Churchill en de conservatieve intellectueel William Buckley. Die laatste leerde hem dat een goede conservatief „iemand is die dwars voor de geschiedenis gaat staan en ‘Halt!’ roept”, vertelt Wilders. Vervolgens richt hij zich tot de activisten en politici in de zaal met een oproep. „Blijf dat doen en miljoenen burgers zullen zich bij jullie voegen!”

Beetje mainstream

„Hij was een beetje mainstream in de inspiratiebronnen die hij aanhaalde”, zegt Sarah de Lange, die zich als hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam heeft gespecialiseerd in radicaal-rechts, over Wilders’ toespraak. „Reagan, Churchill, Washington: dat zijn natuurlijk absoluut geen radicaal-rechtse idolen.”

Zo’n verhaal had misschien niet misstaan op de vroege edities van CPAC, zegt De Lange, toen reaganisme en klassiek-conservatisme nog de boventoon voerden. „Maar dat is natuurlijk niet wat CPAC tegenwoordig is. CPAC is tegenwoordig echt radicaal-rechts.”

Waarom dan toch die staande ovatie voor Wilders? „Dat was misschien een beetje geforceerd”, zegt Eric Hendriks na afloop van Wilders’ toespraak op een caféterras naast het conferentieterrein. Een groot aantal media, waaronder NRC, is de toegang geweigerd omdat ze ‘te woke’ zouden zijn. Journalisten zijn op de livestream aangewezen om de sprekers te volgen.

„Dit is het echte rally-werk uit de Verenigde Staten”, zegt Hendriks, die werkzaam is aan het Danube Institute, een conservatieve denktank in Boedapest. „Dat werkt met Amerikaanse politici die zulke speeches beheersen en een Amerikaans publiek dat daarop is ingesteld. Maar dit is een internationale bijeenkomst, met veel sprekers die niet in het Hongaars spreken, terwijl het publiek dat wel is, en die bovendien niet altijd gewend zijn om van die daverende campagnespeeches te geven. Een beetje alsof Trump een toespraak in het Frans zou geven.”

Tegelijkertijd is de conferentie „enorm waardevol”, vervolgt Hendriks. „Dit is één groot ecosysteem, er is hier een enorme tolerantie voor verschillende stromingen.” En bovendien: de bewondering in Hongarije voor Wilders is wél groot, ook al is het misschien niet de toespraak van zijn leven.

„Hij werd groot aangekondigd, je komt hier voor Wilders, dan wil je als publiek je best doen om enthousiasme te tonen”, aldus Hendriks. Zo verklaart hij ook zijn kledingkeuze: hij draagt vandaag een Hongaars huzarenjasje, op zijn hoofd prijkt een hoed met een veer.

Lees ook Hier in Boedapest proberen wij conservatieven de cultuuroorlog van diepgang te voorzien

Strategische aanpak

De toon van Wilders zal een geruststelling zijn geweest voor VVD, NSC en BBB, de partijen met wie de PVV in eigen land poogt een kabinet te vormen. NSC-voorman Pieter Omtzigt had vooraf gezegd „heel benieuwd” te zijn wat Wilders zou gaan zeggen. Dilan Yesilgöz, leider van de VVD, noemde het na vragen over Wilders’ aanwezigheid op de conferentie belangrijk dat de vier onderhandelende partijen „op één lijn blijven” op bepaalde thema’s.

Wilders begint er zelf over, in de eerste minuten van zijn toespraak. „Sta me toe me tot de Nederlandse pers te richten, die erg gespannen doet vandaag. Zou Wilders de onderhandelingen de nek omdraaien door hier vandaag te spreken? Nee, dat ga ik níét doen. Verkiezingen winnen en de grootste partij worden brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Als dat het enige is waarin u geïnteresseerd bent, gaat u maar naar huis.”

Dat Wilders het zo aanpakt, verbaast hoogleraar De Lange niet. „Het is natuurlijk een strategisch zeer ervaren politicus, die heel duidelijk keuzes maakt hoe hij zo’n speech neerzet.” Ze kan zich nauwelijks voorstellen dat de formatie hinder van Wilders’ woorden ondervindt. De andere sprekers doen weliswaar radicalere uitspraken, maar hun samenwerking met Wilders kan voor niemand nieuws zijn.

„Het soort politici dat hier komt zijn ook de politici met wie Wilders in het Europees Parlement samenwerkt”, zegt De Lange. „En daar hebben de andere onderhandelende partijen eerder ook geen problemen mee gehad.”