Terugkeer Alex Kroes laat zien wie de baas is bij Ajax

Ajax is „wuivend riet”, zei Michael van Praag op de aandeelhoudersvergadering in november. Van Praag was net benoemd tot president-commissaris, hij kwam stabiliteit en optimisme brengen bij de topclub in crisis. Ajax stond op een beschamende twaalfde plaats in de Eredivisie, de trainer was enkele weken eerder ontslagen, evenals technisch directeur Sven Mislintat. Maar, zei Van Praag, Ajax veert altijd weer terug.

Een klein half jaar later dringt de metafoor van het wuivend riet zich opnieuw op, nu in het licht van de draai die Van Praag en zijn mede-commissarissen hebben gemaakt in de affaire-Alex Kroes. Begin deze maand schorsten ze Kroes, zeventien dagen eerder begonnen als algemeen directeur, om hem na een aandeelhoudersvergadering – een procedurele verplichting – op 21 mei op staande voet te kunnen ontslaan.

Kroes had voor zo’n 200.000 euro Ajax-aandelen gekocht op de dag dat hij wist dat hij hoogstwaarschijnlijk algemeen directeur zou worden, ontdekte de compliance-afdeling min of meer bij toeval. Handel met voorkennis dus, oordeelde de rvc na juridisch advies te hebben ingewonnen – een strafbaar feit. Dat maakt Kroes’ positie onhoudbaar, vonden de commissarissen.

Nu is Kroes terug bij Ajax, als technisch directeur – zonder tekenbevoegdheid. Dit tot grote tevredenheid van de supporters én de pakweg achthonderd leden van de amateurvereniging, die grootaandeelhouder (73 procent) is van de beursgenoteerde profclub. Zij vonden de straf voor Kroes veel te zwaar, hij zou de aandelen immers niet hebben gekocht om zichzelf te verrijken. Belangrijker, Ajax heeft Kroes, voormalig zaakwaarnemer en ervaren dealmaker, keihard nodig in de zoektocht naar een nieuwe trainer en spelers die de club er sportief weer bovenop kunnen helpen.

Voortschrijdend inzicht

In een verklaring tegenover de NOS sprak Van Praag donderdagavond van „voortschrijdend inzicht”. Maar wat dat inzicht behelst, blijft onduidelijk. Nieuwe argumenten kwamen niet op tafel. De president-commissaris was eerder nog uitgesproken resoluut over het ontslag van Kroes. Die had moeten begrijpen dat dit niet ging om „iets kleins”. „Kroes is heel naïef”, zei van Praag op de dag van de schorsing tegenover de verzamelde pers. „We hebben het over iets wezenlijks, maar dat ziet hij niet. Voor ons is duidelijk wat we gaan doen. We hoeven hem niet terug. Het is hier geen speeltuin.”

De draai – Van Praag bood naar verluidt donderdagavond zijn excuses aan voor zijn harde woorden over Kroes – zegt wellicht iets over de flexibiliteit van denken van de president-commissaris. Het zegt zeker iets over de machtsverhoudingen binnen Ajax. En dan vooral: de verhoudingen tussen de leiding van de profclub en de grootaandeelhouder, de amateurvereniging, die de voorbije weken, gesteund door de harde kern van supporters, campagne heeft gevoerd voor een terugkeer van Kroes. Wat dat betreft was de timing van zijn comeback opvallend: enkele uren vóór een ledenbijeenkomst waar Van Praag (eveneens lid) uitleg zou geven over het besluit Kroes te ontslaan.

De druk op de commissarissen werd blijkbaar te groot. Dat is, zeggen zelfs sommige leden die blij zijn met de rentree van Kroes, problematisch. Op papier ziet de structuur van Ajax er professioneel uit, zoals je van een beursgenoteerd bedrijf mag verwachten. De profclub wordt geleid door een directie, onder toezicht van een raad van commissarissen. Die wordt gevuld in samenspraak met de bestuursraad, die weer de vertegenwoordiging is van de leden van de amateurvereniging. De commissarissen, zo is de afspraak, praten de bestuursraad een paar keer per jaar bij over ontwikkelingen binnen de club en plannen voor de toekomst.

Deze constructie, in het leven geroepen in 2011 (toen het ook crisis was omdat Johan Cruijff zijn ‘fluwelen revolutie’ had ontketend), is bedoeld om afstand te creëren tussen de amateurtak en de profclub, zodat directie en vooral commissarissen hun werk kunnen doen zonder voortdurend achterom te kijken of ze wel de steun hebben van de vereniging. Want de vereniging, zo heeft de historie wel uitgewezen, is een broeierig geheel, waarin even sterke als uiteenlopende opvattingen leven over hoe Ajax moet worden geleid.

Charmant

Tot zover de theorie. In de praktijk werken de grillen van de vereniging diep door in de proftak, zeker als de prestaties van het eerste elftal tegenvallen. Vorige zomer stapte de voltallige bestuursraad op, omdat verenigingsleden boos waren dat hun vertegenwoordigers instemden met het voorstel Ajax-commissarissen te belonen. Niet veel later kreeg toenmalig president-commissaris Pier Eringa een telefoontje van de nieuwe bestuursraad: omdat hij werd gezien als medeverantwoordelijk voor de dramatische seizoenstart en de mislukte transferzomer kon hij beter opstappen. Eringa gehoorzaamde. En nu dus Kroes, die onder grote druk van de vereniging in genade is aangenomen door de commissarissen.

De macht en het activisme van de vereniging zijn in zekere zin charmant, Ajax is in de eerste plaats immers een voetbalclub en geen bedrijf. En misschien blijkt Kroes precies de man die de club nu nodig heeft. Maar de constructie blijkt keer op keer óók een wankele basis voor stabiel beleid. Michael van Praag moet nu toezicht houden op Alex Kroes, die weet dat hij kan rekenen op de steun van de vereniging en al een belangrijke slag van zijn president-commissaris heeft gewonnen. In hoeverre heeft Van Praag nog het gezag om zijn rol als commissaris te vervullen?

„Het kan nog zo hard waaien, Ajax komt altijd weer overeind,” zei Van Praag op de aandeelhoudersvergadering in november. Je kunt ook zeggen: zodra er een briesje opsteekt, begint het geruzie over wie het roer mag vasthouden en raakt Ajax op drift.