:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/04/data114770911-f12d30.jpg)
De lijst is pagina’s lang. Drieduizenddriehonderdenvijfenzeventig onderscheidingen heeft Zijne Majesteit dit jaar behaagd uit te delen. Aan mensen die iets hebben bijgedragen aan de samenleving, het gros (3.287) door vrijwilligerswerk.
Maar hoe wordt bepaald wié er een lintje krijgt? En vooral: wie niet?
Allereerst: je draagt jezelf niet voor, dat doet een ander. Over de voordracht brengen de burgemeester en vervolgens de commissaris van de koning advies uit. Dat advies komt terecht bij het Kapittel voor de Civiele Orden, dat de voordrachten toetst en op zijn beurt de verschillende ministers adviseert over de voordrachten. Hun beslissingen belanden uiteindelijk op het bureau van de Koning, ter ondertekening.
De meeste mensen, ook deze vrijdag (87 procent), worden benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau. Die is bestemd voor met mensen met „persoonlijke bijzondere verdiensten voor de samenleving”, waarbij iemand zich „geruime tijd” moet hebben ingespannen of „een of meer opvallende prestaties” hebben geleverd of „werkzaamheden die voor de samenleving een bijzondere waarde hebben”.
Wie de lijst doorneemt, ziet dat veel van de gedecoreerden op meerdere terreinen vrijwilligerswerk doen. Ze zetten zich in voor armoedebestrijding of integratie. Voor zorg voor ouderen, de jeugd, gehandicapten of pleegkinderen. Doen iets voor het schutterswezen, carnaval of ander cultureel erfgoed, dierenwelzijn of natuurbehoud. Cohesie is een woord dat veel voorkomt: sociale cohesie, dorpscohesie, buurtcohesie. En heel vaak – 970 keer – doen de gedecoreerden iets voor of vanuit de kerk, moskee of synagoge.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/2015/11/24/stripped/2411hgv_deze_lintjeslagen.jpg)
Wet Open Overheid
Maar op welke criteria baseren burgemeester, commissaris en Kapittel hun oordeel precies? Met een beroep op de Wet Open Overheid wilde iemand dat weten, tot aan de Raad van State toe.
Hij kreeg eind vorig jaar ongelijk: de Afdeling bestuursrechtspraak vond dat als de criteria openbaar zouden zijn, het risico bestond dat als een voorgedragen persoon niét zou worden gedecoreerd diens omgeving vragen zou kunnen stellen over de reden. Een van die redenen is een strafblad – een decorandus moet van ‘onbesproken gedrag’ zijn. Een ernstige verkeersovertreding levert al een strafblad op, al strijkt het Kapittel dan na enige tijd over het hart.
Zonder dat iemand het zelf weet – hij draagt zichzelf immers niet voor – kunnen anderen dan denken dat hij iets te verbergen heeft. En dat, besloot de Raad van State, is een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer.
Terwijl het feit dat iemand geen lintje krijgt, ook kan zijn omdat hij of zij niet gedecoreerd wil worden. Meestal wordt dat ver van te voren omzichtig uitgezocht. Soms gaat het toch mis. Zo hoorde in 2020 Bram Boelhouwers (toen 75) uit Fijnaart dat de burgemeester had gebeld: „Toen wist ik wel wat er aan de hand was. Toen hij terugbelde, vertelde ik hem dat ik geen lintje wilde.” Tegen beschreef Omroep Brabant zei hij: „Ik hoef niet beloond te worden voor alle werk. Dat doe ik voor de mensen. En hun waardering is genoeg.”
Gedecoreerden
Dit jaar is de jongste decorandus de 29-jarige Jeron Groeneveld uit Zwammerdam. Sinds zijn zestiende is hij vrijwilliger bij Studio Alphen, de lokale omroep waar hij als cameraman begon. Én hij helpt als vrijwilliger bij de vakantiekinderspelen, het amateurtoneel, de fanfare en bij de belangenvereniging die opkomt voor de leefbaarheid in de Zuid-Hollandse gemeente.
Albert Gooijer (98) uit Utrecht is de oudste gedecoreerde. Hij is vrijwilliger sinds „circa 1966”, zo schrijft het Kapittel. Gooijer was penningmeester voor „diverse” scoutingverenigingen en de Wilheminakerk.
Er zijn bekende wetenschappers gedecoreerd, onder wie medeoprichter van de eerste Nederlandse internetprovider NLnet, Frances Brazier, hoogleraar aan de TU Delft. Zij is benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw voor haar „uitzonderlijke bijdrage aan de digitale infrastructuur en het internetlandschap”. Hoogleraar geriatrie Marcel Olde Rikkert en hoogleraar chirurgie Johan Lange, zijn beiden benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
In de culturele hoek gaan er onder andere onderscheidingen naar Sjarel Ex, oud-directeur van museum Boijmans Van Beuningen (Officier in de Orde van Oranje-Nassau), Paul Bronkhorst, die dansers helpt een nieuwe carrière te vinden, saxofonist Arno Bornkamp en Jan Six X, beheerder van het monumentale familiepand waarin onder meer het befaamde, door Rembrandt geschilderde portret van Jan Six I hangt. Zij worden allemaal Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Orde van Oranje-Nassau
Boi Antoin, de Bonairiaanse journalist, die vorig jaar de koning, koningin en prinses Amalia vertelde over het slavernijverleden van Nederland, wordt Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Dennis en Mariska van der Kraats, oprichters van het Veteranen Search Team, dat de politie bijstaat bij vermissingen, worden Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Net als enkele leden van het search and rescueteam USAR, dat onder meer hielp na de aardbeving in Turkije.
Tv-presentatrice Yvon Jaspers, bekend van Boer zoekt Vrouw, wordt eveneens Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, omdat ze „is uitgegroeid tot ambassadeur van de agrarische sector”. Net als ondernemer Marcel Boekhoorn, bekend door zijn aan- en verkoop van Telfort en Hema. Hij krijgt de onderscheiding voor zijn vrijwillige activiteiten bij onder meer voetbalclub NEC en Ouwehands Dierenpark.
De hoogste onderscheiding gaat naar de Japanner Kenzo Hiroki, voor het delen van zijn kennis over waterbeheer en rampenbestrijding. Hij wordt benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data114777778-258942.jpg)
Donderdag werd, buiten de lintjesregen om, bij zijn afscheid als directeur infectieziektenbestrijding van het RIVM, Jaap van Dissel benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau. Demissionair premier Rutte die hem de onderscheiding opspeldde, roemde Van Dissel vanwege zijn rol in de coronajaren „waarin hij voor het kabinet een onverstoorbare rots in de branding was. Een onuitputtelijke bron van kennis en feiten, ook als we die soms misschien liever niet wilden horen. Hij bleef het maar beleefd en geduldig uitleggen. Aan ons, aan de Kamer, aan heel Nederland.”