Zonder enige bezieling wandelen de vier partijen naar de formatiefinish

In de werkkamer van de personeelsafdeling van de NSC-fractie prijkt het getal 17 aan de wand: zo veel vacatures heeft de club van Pieter Omtzigt nog openstaan nadat in de afgelopen weken al tientallen nieuwe medewerkers in rap tempo zijn aangenomen.

Het enthousiasme waarmee de politieke headhunters op zoek zijn naar versterkingen, staat in schril contrast met de donkere wolken die sommigen bij NSC voorzien. Hoe groter de fractie, des te meer budget er is voor personeel. Krimpt de fractie, dan krimpt het personeelsbestand mee. ‘Wie weet hoelang we deze mensen nog kunnen vasthouden’, merkt een NSC’er op, hintend op nieuwe verkiezingen. In dat geval zal NSC volgens de trends in de peilingen een flink aantal zetels inleveren.

Deadline

Het is tekenend voor het gesternte waaronder de formatieonderhandelingen de eindfase ingaan. Van enthousiasme, opwinding of bezieling ontbreekt nog altijd ieder spoor bij PVV, VVD, NSC en BBB. Na het weglopen van Pieter Omtzigt, het onderling geroddel en openlijke sneren via sociale media en de nog altijd voortmodderende formatiegesprekken, hebben Wilders, Yesilgöz, Omtzigt en Van der Plas zich erbij neergelegd dat zij met z’n vieren er op een of andere manier uit moeten komen, simpelweg omdat zij menen dat er anders geen zicht is op een nieuw kabinet.

Maar veel breder is de gezamenlijke basis nog altijd niet. Na het voorwerk van informateur Ronald Plasterk, die met een rechtsstatelijke ‘basislijn’ NSC aan tafel wist te houden, en informateur Kim Putters, die met de vondst van een programkabinet als regeringsvorm Omtzigt aan boord hield, hadden de onderhandelende partijen gehoopt er uit te zijn voor het politieke meireces, dat vrijdag begint.

Maar de informateurs Van Zwol en Dijkgraaf hebben alle dagen tot de deadline van 15 mei nodig. Dan moeten de partijen de knoop hebben doorgehakt of zij een kabinet over rechts mogelijk willen maken.

Asielcrisis

Nog altijd zijn PVV, VVD, NSC en BBB het niet eens over de invulling van de rijksbegroting. Dát er iets aan migratie gedaan moet worden is voor alle vier duidelijk, maar over de manier waarop zitten zij nog altijd niet op een lijn. ‘Als hier geen stevig pakket op komt dat in de buurt komt van zoals ik dat wil, dan komt er geen kabinet’, waarschuwde Wilders woensdag maar weer eens. Eerder liep hij al demonstratief weg van de formatietafel omdat de voorstellen die op tafel lagen hem niet ver genoeg gingen.

Deze week lekte uit dat het officieel uitroepen van een ‘asielcrisis’ nadrukkelijk wordt besproken. Dit zou het kabinet de handvatten geven om verregaande maatregelen te treffen die anders juridisch onmogelijk zijn, althans zo hopen sommige onderhandelaars.

NSC-leider Omtzigt behoort daar waarschijnlijk niet toe. Hij bevestigde deze week dat asiel een van de belangrijkste onderwerpen is waar de partijen het nog over eens moeten worden, maar hij ziet dat naast de veel omvangrijkere arbeids- en studiemigratie hooguit als een onderdeel van het migratievraagstuk.

Maatregelen om grip te krijgen op migratie zullen wat Omtzigt betreft altijd moeten passen binnen de geldende wetten en internationale regels en verdragen. ‘Voor mij staat die basislijn niet ter discussie’, herhaalde hij. Het uitroepen van een crisissituatie waarbij de overheid mensenrechten tijdelijk kan negeren, lijkt NSC dan ook een stap te ver te gaan.

Zoektocht naar premier

Sinds donderdag zitten de gesprekken weer in een lagere versnelling. De rekenmeesters van het Centraal Planbureau buigen zich de komende week over de dekking van de voorstellen die nu op tafel liggen. Dat moet inzicht bieden in wat wel en wat niet kan. ‘De week van 6 mei wordt cruciaal’, aldus informateur Van Zwol.

De pauze in de gesprekken biedt Wilders de kans af te reizen naar Hongarije, waar zijn radicaal-rechtse bondgenoten zich verzamelen voor een ultra-nationalistische conferentie.

Het valt op dat de toon van Wilders de afgelopen weken weer verhard is, iets wat ongetwijfeld terug te zien is in zijn toespraak op de conferentie. Waar hij in het begin van de formatie inschikkelijk overkwam en door sommigen zelfs mild werd genoemd, zoekt hij na het mislopen van het premierschap weer vaker de confrontatie.

Geen besluit over premier

Het biedt bestuurders een inkijkje in wat hun waarschijnlijk te wachten staat als minister in een extraparlementair kabinet. Als de partijen het de komende weken eens worden over een regeerakkoord op hoofdlijnen, dan zullen ze nog een ministersploeg moeten samenstellen. Ingewijden bevestigen dat er ook nog geen besluit is gevallen over wie de premier moet worden.

Wie het ook wordt: de nieuwe premier zal het moeten doen op hoop van zegen: in de wetenschap dat onderlinge chemie tussen de hoofdrolspelers totaal ontbreekt, dat onderling wantrouwen de boventoon voert en dat er achter de schermen rekening mee wordt gehouden dat het eerste kabinet met een radicaal-rechtse eenmanspartij, áls het er komt, geen lang leven beschoren zal zijn.