IAEA-baas hoopt binnenkort af te reizen naar Teheran. ‘Om de situatie weer beheersbaar te krijgen’

Rustig heeft Rafael Grossi, sinds 2019 hoofd van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), het niet. De laatste jaren was hij met name in het nieuws vanwege zijn pogingen de Iran-deal te redden, nadat de Verenigde Staten in 2018 eruit stapten.

Die deal moest het Iraanse atoomprogramma inperken, in ruil voor het opheffen van Amerikaanse sancties. Maar na het vertrek van de VS hield Iran zich steeds minder aan het akkoord. Door de Russische invasie van Oekraïne, en de bezetting van de kerncentrale in Zaporizja, heeft Grossi er nog een uitdaging bij.

Teheran legt de afspraken van de Iran-deal nog altijd naast zich neer, en blijft uranium verrijken tot een hoog percentage. Dat werd opnieuw duidelijk in het laatste rapport van het IAEA, van februari.

“Dat is logica, vanuit hen gezien dan. Nadat de Verenigde Staten uit het akkoord stapten, gaf Iran aan niet langer de verplichting te voelen om zich eraan te houden.

“Maar voor ons heeft het serieuze implicaties. De Iran-deal gaf ons de mogelijkheid, als agentschap, om sommige specifieke werkzaamheden te inspecteren. Dat is nu verloren gegaan en dan merk je dat je opeens een veel troebeler beeld hebt van wat er allemaal gebeurt. Natuurlijk voeren we als IAEA altijd inspecties uit in Iran. Maar door die begrenzingen zijn we wel een deel van ons zicht kwijtgeraakt.”

Hoe bezorgd bent u daarover?

“Ik heb vooral zorgen over het gebrek aan samenwerking. Bijna vier jaar geleden begonnen we dingen in Iran te vinden die daar niet thuishoorden. We waren verbijsterd dat we op bepaalde plekken - een pakhuis, een parkeerplaats - sporen van verrijkt uranium vonden. We stelden Iran simpele vragen: wat is dit?

“Op dat moment ontstond er een nieuwe dynamiek met Iran van langs elkaar heen praten. Wij stelden een vraag, en zij kwamen met een antwoord dat niet ingaat op de vraag. Het is een dovemansdialoog. Dat is frustrerend.

“Maar ik ben van het luisteren, niet van het spannen van de boog totdat die breekt. Een jaar geleden ging ik nog naar Teheran, toen lukte het ons op enkele punten een overeenkomst te bereiken. Iran begon met het implementeren hiervan, maar toen stopten ze weer.”

Hoe groot is de stap die Iran nog moet zetten voordat het genoeg nucleair materiaal heeft van zo’n hoge zuiverheid - boven de 90 procent - dat het een wapen kan maken?

“Ze zijn er praktisch al. Wanneer je eenmaal de 60 procent hebt bereikt, betekent dat: nog een paar keer draaien (van een centrifuge die gebruikt wordt om uranium te verrijken, red.), en je bent er. We denken niet dat ze nog een technische horde moeten nemen, dat blijkt wel uit het feit dat we vorig jaar deeltjes uranium van een zuiverheid van bijna 84 procent detecteerden.

“Iran zei dat het een oscillatie was, een ongeluk. Dat kunnen we niet uitsluiten. Onze schatting is dat ze, met het nucleair materiaal dat ze al hebben, uiteindelijk een paar wapens kunnen maken. Dat betekent niet dat ze al een nucleair wapen hébben. Ik blijf dat herhalen, omdat ik niet wil dat we de publieke opinie zouden misleiden, dat is gevaarlijk.”

Zijn er zorgen dat Irans atoomfaciliteiten doelwit kunnen worden van Israëlische aanvallen, gezien de spanningen tussen beide landen?

“Uiteraard. Ik zit niet in het hoofd van degene in Israël die de doelwitten uitzoekt, maar dat er vorige week een luchtaanval was op Isfahan, een stad met meerdere nucleaire faciliteiten in de buurt, was voor mij wel een ding. Israël en Iran zijn naar elkaar aan het seinen, door middel van raketten. Dat is doorgaans geen goede zaak.”

Staat een nieuw bezoek aan Teheran op de planning?

“Dat hoop ik. De vice-president nam enkele dagen geleden contact op en gaf aan het fijn te vinden als ik weer naar Teheran zou komen. Dat is een goede ontwikkeling. Ik wil achterhalen wat hun intenties zijn. Wat is hun animus, hun stemming?

“Er komen de laatste tijd nogal uitdagende geluiden uit Iran, onder andere in de media, die bijvoorbeeld zeggen dat ze de bom eigenlijk al hebben, dat die slechts nog in elkaar gezet moet worden, alsof het Lego is. Dat zijn ernstige uitspraken. Ik wil proberen om alles te resetten, om deze situatie weer beheersbaar te krijgen.”

De laatste jaren bent u ook meermaals naar Zaporizja afgereisd, waar de grootste kerncentrale van Europa staat die sinds 2022 wordt bezet door Rusland. Begin deze maand waren er drone-aanvallen op de centrale, onduidelijk is door wie. Hoe is de situatie nu?

“Na de explosie van de Nova Kakhovka-dam vorig jaar juni is de situatie bij de centrale onstabiel. En hoewel drones met explosieve ladingen een kernreactor misschien niet kunnen vernietigen, zie ik de aanval van 7 april als een provocatie. Eén aanval was op het dak van een reactor. Dat is hetzelfde als zeggen: ‘We doen wat we willen.’”

Zijn we dichter bij nucleaire escalatie dan voorgaande jaren?

“De spanningen op wereldschaal nemen toe, evenals de verhitte retoriek tussen wereldleiders. In de logica van een conflict is dreigen met nucleaire wapens óf een aanval op nucleaire faciliteiten, zoals we in het Midden-Oosten en Oekraïne zien, een krachtig element.”

Als kernenergiefaciliteiten een mogelijk doelwit zijn, is het dan verstandig om ze te blijven ontwikkelen?

“Infrastructuur of technologie zelf zijn niet het probleem. Oorlog is het probleem. Anders kunnen we ook geen dammen meer bouwen of vliegen in vliegtuigen, omdat een of andere gek die mogelijk ook neer kan schieten.”

Lees ook:

Atoomwaakhond kan naar kerncentrale bij Zaporizja

Eindelijk kan een delegatie van het Internationaal Atoomenergieagentschap de situatie bij Zaporizja controleren, maar de dreiging van een catastrofe blijft.