Onder leiding van Wilders zoekt de formatie de grens op over asiel

De afspraken over de democratische rechtsstaat staan nog helemaal overeind, verzekert Pieter Omtzigt. Zijn fractie staat ‘pal’ voor de gemeenschappelijke basislijn die met de PVV op papier is vastgelegd dat de partijen zich houden aan wetten en verdragen.

Maar, zegt Omtzigt deze week bij de draaideur, vlak voor hij naar binnen gaat voor weer een ronde onderhandelingen: “Discussies over waar de grenzen liggen kun je altijd voeren”.

De kabinetsformatie is op onontgonnen terrein beland. De vier partijen lijken de vaart erin te krijgen bij de inhoudelijke gesprekken. Alle onderwerpen zijn inmiddels al eens voorbijgekomen aan de formatietafel. Afgelopen week werd vooral gesproken over financiën en asiel, de grootste potentiële struikelblokken. De benadering verschilt radicaal van die zoals onder vorige kabinetten.

In de formatie wordt besproken of – en hoe – de grenzen opgezocht kunnen worden van wat wettelijk mogelijk is. Deze week kwamen plannen naar buiten om een ‘asielcrisis’ uit te roepen, wat een kabinet grotere bevoegdheden zou geven. Bronnen binnen de formatie bevestigen dat de bestaande rode lijnen over wat juridisch wel en niet kan, ter discussie staan. Informateur Richard van Zwol bevestigt dat met zoveel woorden. Het is niet zo dat er met asielbeleid ‘niets zou kunnen’, meldde hij.

‘Dan zien we wel verder’

De redenering aan de onderhandelingstafel is: als bepaalde plannen van het aanstaande PVV-kabinet juridisch omstreden zijn, hoeft dat nog geen beletsel te zijn om een maatregel toch in te voeren. Negatief advies van juristen kan het kabinet ook naast zich neerleggen. Dat is óók een werkwijze, overwegen PVV, VVD, NSC en BBB. Bronnen in de formatie zeggen: als er vervolgens rechtszaken komen en de rechter de maatregel niet accepteert, “dan zien we wel verder”. Dat geldt voor asiel, maar ook voor een thema als stikstof.

Een besluit over het uitroepen van een asielcrisis is nog niet genomen. Een harde asielstop is een grote wens van Geert Wilders. Het is het eerste punt in het PVV-verkiezingsprogramma, maar niet mogelijk binnen bestaande wetgeving en verdragen. Wilders heeft deze week herhaald dat hij op asiel de hoofdprijs wil binnenhalen. Als er geen harde afspraken worden gemaakt over asiel, dan komt er geen kabinet, zei hij bij de draaideur.

Het uitroepen van de crisis, kan Wilders uitleggen als een soort asielstop. Een officiële crisis kan het mogelijk maken om asielaanvragen tijdelijk niet in behandeling te nemen. Een soort tijdelijke asielstop. In 2022 oordeelden juristen van het ministerie van justitie dat dit juridisch niet mogelijk is. De Vreemdelingenwet maakt alleen uitzonderingen in geval van een oorlog of een ernstige noodsituatie.

Europese wetgeving is te ‘bemoeierig’

De formerende partijen willen zich niet te veel gelegen laten liggen aan juridische adviseurs of ‘linkse hoogleraren’. Er is bij de VVD al langer het idee dat er meer mogelijk is dan wat adviesorganen doorgaans schetsen. BBB heeft over klimaatbeleid en over stikstof eerder al gezegd dat Europese wetgeving te ‘bemoeierig’ is. “De nationale democratische instituties worden bedreigd door ongekozen (Europese) rechters”, zei Kamerlid Henk Vermeer recent. Als er een nieuw kabinet aantreedt, dan moet dat een aantal oude verdragen maar eens goed tegen het licht houden, vindt BBB.

Maar kan Pieter Omtzigt leven met het opzoeken of oprekken van de grenzen van wat juridisch mogelijk is? Als Wilders zijn tijdelijke asielstop krijgt via een crisis-constructie, schuurt dat aan tegen de afspraken over de rechtsstaat. Daarin staat dat de partijen ‘zich houden aan’ wetten, verdragen en Europees en internationaal recht. Opzeggen van verdragen kan, maar tot die tijd worden de verdragen net als rechterlijke uitspraken ‘nageleefd’.

Lees ook:

Yesilgöz verzon hoge nareiscijfers van vluchtelingen zelf

VVD-leider Dilan Yesilgöz had geen bewijs toen ze claimde dat duizenden vluchtelingen nareis op nareis stapelen. Dat blijkt uit haar antwoord op Kamervragen.

Luister ook:

Wat blijft er over van de publieke omroep?