Het nieuwe donorregister werkt: meer dan drie miljoen mensen hebben keuze vastgelegd

Ze is ‘echt tevreden’, zegt Pia Dijkstra. Sinds 2020 heeft Nederland een andere manier van vastleggen of iemand orgaandonor wil zijn. Wie géén donor wil zijn moet dat doorgeven, in plaats van andersom. Het heeft geleid tot meer beslissingen. Het aantal mensen dat een keus heeft vastgelegd is de helft gegroeid, naar 10,7 miljoen personen.

Het nieuwe donorregister werkt, blijkt uit de eerste evaluaties. Als demissionair minister voor medische zorg heeft Dijkstra donderdag de resultaten bekendgemaakt van een onafhankelijk onderzoek in opdracht van het ministerie. Voor haar een bijzonder moment. Want het register was háár idee, in een eerdere rol als Tweede Kamerlid voor D66. Als minister gaat Dijkstra nu samen met de Tweede Kamer de wet evalueren.

Er is destijds veel te doen geweest over het idee om voortaan uit te gaan van een ‘geen bezwaar-systeem’. Wie zich niet meldt, geldt als donor. Medisch-ethisch gaf dat discussie. Dijkstra trekt op basis van de evaluatie de conclusie dat het nieuwe systeem meer duidelijkheid geeft. “Het is belangrijk dat artsen en nabestaanden weten hoe je staat tegenover het doneren van organen of weefsel na je dood. Een actieve keuze geeft die duidelijkheid”.

Ze schrijft tegelijkertijd aan de Tweede Kamer: het heeft ook ‘tijd nodig’ voor mensen om te wennen. Zo zijn er ook nog steeds drie miljoen Nederlanders die géén besluit hebben doorgegeven. De helft, anderhalf miljoen mensen, heeft inderdaad geen bezwaar tegen donatie. De andere helft vindt het te ingewikkeld of stelt uit.

Maakt u zich zorgen dat zoveel mensen géén keuze doorgeven?

“Het moet nog meer tussen de oren komen dat je je wens doorgeeft. Het donorregister is pas in 2020 veranderd. De richting is positief. Van ic-artsen hoor ik ook dat het een groot verschil is met eerder. Nabestaanden weten vaker wat de wens is van hun familielid. Artsen hebben nog wel meer ondersteuning nodig om het gesprek te voeren. Daar moeten we naar kijken. Het heeft tijd nodig, zo’n grote verandering. We gaan er opnieuw aandacht aan geven met nieuwe publiekscampagnes. Jongeren wil ik voortaan een herinneringsbrief sturen als ze 21 worden en geen keuze doorgaven.”

Iets meer mensen willen donor zijn, van 27 naar 33 procent. U hoopte vast op meer ja-zeggers?

“Dat was geen doel op zich, maar het is een belangrijke stijging. Het kost tijd tot het tot mensen doordringt wat het systeem inhoudt en vooral ook wat ‘geen bezwaar’ betekent. Er zit in het aantal transplantaties ook een opgaande lijn. Voorzichtig, maar ook daar ben ik tevreden. In Spanje, waar al langer een actieve donorwet bestaat, duurde het ook een tijd voor het vliegwiel op gang kwam. Maar later is het aantal transplantaties enorm gegroeid.”

Artsen vinden het onduidelijk wat ze moeten doen bij ‘geen bezwaar’. In de praktijk volgen ze de wens van de familie, aldus het onderzoek. Steunt u dat?

“Het is een feit dat nabestaanden soms niet precies begrijpen wat hun rol is. ‘Geen bezwaar’ tegen orgaandonatie is formeel een ‘ja’. Vroeger moest de familie altijd toestemming geven, nu niet meer. Maar het is voor mij altijd helder geweest dat dit een moeilijke situatie kan opleveren als de familie zegt dat zij grote problemen hebben met orgaandonatie. Dat is heel lastig. Ik snap heel goed dat ze dan de wens van de familie volgen. Ik ga samen met de Nederlandse transplantatiestichting kijken hoe we de professionals beter kunnen ondersteunen.”

“Oorspronkelijk zou het register duidelijker zijn: ‘ja’ of ‘nee’ tegen donor zijn. De Tweede en Eerste Kamer hadden de wens voor een aparte optie van ‘geen bezwaar’. Evaluaties zijn er niet voor niets. Het is te vroeg om te zeggen die optie moet uit de wet. Mijn voorstel is over vijf jaar nog eens te evalueren. Het is aan mijn opvolger te beslissen.”

Lees ook:

‘Vroeger zeiden we tegen familie: u moet de keuze maken’

Familie gaat vaker akkoord met orgaandonatie onder nieuwe donorwet, zien artsen. Er is vaker duidelijkheid over de wens van iemand om wel of geen donor te zijn. IC-arts Farid Abdo vertelt hoe hij te werk gaat als in het register staat dat iemand ‘geen bezwaar’ heeft. Dan volgt altijd een gesprek met nabestaanden. “Ik vraag of donatie in hun ogen ‘past’ bij de overledene.”

Een van de spannendste stemmingen in jaren

Terugblik op het heftige debat in de Eerste Kamer in 2018, toen D66-Kamerlid Pia Dijkstra met één stem verschil haar voorstel aangenomen kreeg om voortaan bij orgaandonatie uit te gaan van een ‘geen bezwaar systeem’