Macron: Europa kan uitsterven, het hangt af van onze keuzes

Europa kan sterven en er moeten nú beslissingen worden genomen om dat te voorkomen. Die ernstige boodschap vormde de kern van de toespraak die de Franse president Emmanuel Macron donderdagochtend hield in het weelderige amfitheater van de Parijse universiteit Sorbonne. De opeenvolgende schokken die Europa de afgelopen jaren te verduren kreeg met de coronapandemie, wereldwijde handelsconflicten, de oorlog in Oekraïne en de oplaaiing van populisme hebben zwakheden van de Europese Unie blootgelegd en volgens Macron moet er nú ingegrepen worden wil de EU de tand des tijds doorstaan.

De zwakke plekken van de Europese Unie zijn tal- en omvangrijk – de president noemde ze één voor één ten overstaan van studenten, Franse politici en Europese diplomaten in een bijna twee uur durende toespraak. Macron is onder meer bezorgd over de slechte staat van de Europese legers, die bovendien te weinig samenwerken, en de afhankelijkheid van andere wereldmachten op het gebied van onder meer defensie, technologie, voedselveiligheid en medicijnen. Ook de klimaat- en biodiversiteitscrisis stellen Europa voor uitdagingen, net als immigratie aan de Europese buitengrenzen, buitenlandse inmenging en het gebrek aan toezicht op sociale media. „Wij bepalen de regels niet in deze digitale ruimte, waar onze democratie wordt vormgegeven.”

Lees ook Macron wil met EU nieuwe fase in

Concurreren met China en VS

De president kwam met tal van voorstellen om van Europa weer een geopolitieke speler van betekenis te maken, met steeds dezelfde kern: de Europese lidstaten zouden meer moeten samenwerken en meer en slimmer moeten investeren zodat de EU autonoom kan worden en kan concurreren met China en de Verenigde Staten. Dit is volgens Macron nodig omdat die machtsblokken „zich niet meer aan de handelsregels houden” met de enorme steunpakketten die zij in hun economieën pompen.

Om te voorkomen dat Europa vermorzeld wordt, zouden de lidstaten fors in bestaande én een aantal „sectoren van de toekomst” moeten investeren: kunstmatige intelligentie, quantummechanica, ruimtevaart, biotechnologie en groene vormen van energie. Ook wil hij dat Europese landen meer „echte partnerschappen” aangaan met derde landen om tegenwicht te bieden aan de „bipolaire confrontatie” van China en de VS. „We moeten laten zien dat wij een balancerende macht zijn.”

Ook is Europa „te moeilijk”, vindt Macron: er zijn te veel en te ingewikkelde regels, onder meer op het gebied van klimaat. „Het is niet houdbaar om de strengste milieuregels te hebben, minder te investeren en naïever te zijn [dan andere machtsblokken].” Ook handelsregels binnen de EU zouden de internationale concurrentiepositie van de Unie verzwakken. „We moeten de regels tussen de 27 landen opdoeken zodat we een échte gedeelde markt hebben. Pas dan kan je concurreren.”

Aftrap campagne

In Frankrijk wordt de speech gezien als een poging van Macron om de campagne voor de Europese verkiezingen van zijn partij Renaissance uit het slop te trekken. Die kan het gebruiken: lijsttrekker Valérie Hayer lukt het tot zover niet momentum te creëren, in de peilingen gaat het radicaal-rechtse Rassemblement National met voorsprong op kop en de derde partij, de Socialisten, nadert Renaissance gevaarlijk. Doordat de socialistische lijsttrekker Raphaël Glucksmann woensdagavond een grote bijeenkomst hield, leek het bijna een duel tussen beiden.

Maar binnen het Élysée wordt aan alle kanten ontkend dat de toespraak onderdeel van de Europese campagne is. „Het is een toespraak van een staatshoofd die namens Frankrijk spreekt. (…) Dat is heel iets anders”, zegt een bron.

Voor het Élysée was ‘Sorbonne’ vooral een vervolg op de speech die Macron in 2017 in hetzelfde amfitheater gaf. Destijds was hij – net verkozen en piepjong – degene die het thema Europese autonomie op de Europese agenda zette met een gezwollen toespraak die nog steeds vaak geciteerd wordt. Toen leidde het er nog toe dat andere EU-lidstaten Macrons woorden gingen temperen. Maar na de met onrust en conflicten gevulde afgelopen jaren ziet Macron dat hij gelijk heeft gekregen van zijn Europese partners. „Het zeer Franse concept van soevereiniteit is steeds verder verspreid in Europa”, zei hij met tevredenheid.

Lees ook ‘Trump, China en Poetin schudden Europa nu wakker. Maar Europeanen zouden liever nog even doorslapen’

‘De EU wordt wakker’

De Franse president was ook over andere ontwikkelingen voorzichtig positief. Waar hij in 2017 een ingedutte Europese Unie afschilderde, beschreef hij nu hoe bij lidstaten is ingedaald dat het gevaarlijk is om afhankelijk te zijn van Russisch gas en Chinese medicijnen. De stappen die afgelopen jaren zijn aangekondigd om deze afhankelijkheid te verminderen, vierde hij. Ook benadrukte hij meermaals dat het belang van het bestaan van de Europese Unie nauwelijks meer betwist wordt. Waar in 2017 onder andere radicaal-rechtse partijen als de PVV en het Franse Rassemblement National nog voor Frexit en Nexit pleitten, „durft niemand nu te spreken over het vertrekken uit de EU of de euro”.

We worden wakker, concludeert Macron. „Maar het wakker worden gaat te langzaam.”