Ook Kamer constateert: de anti-witwasaanpak is in de praktijk doorgeschoten

De aanpak van witwassen en transactiemonitoring moet efficiënter, en daarmee goedkoper en minder hinderlijk voor welwillende burgers en bedrijven. Die conclusie trok de commissie Financiën in een debat met minister van Financiën Steven van Weyenberg (D66) over de bestrijding van financiële criminaliteit door zogenoemde financiële poortwachters: banken maar ook notarissen en makelaars.

De Kamer sluit hiermee aan op signalen uit de financiële sector zelf, maar ook van toezichthouder De Nederlandsche Bank, dat de anti-witwasaanpak in Nederland, voortkomend uit de Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft), beter kan. „De maatschappelijke kosten zijn wel heel erg hoog geworden”, zei voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) Medy van der Laan daarover eerder deze week in NRC. Met name bij banken zijn sinds een aantal hoge boetes vanwege falend anti-witwasbeleid de touwtjes stevig aangetrokken. Inmiddels werkt een op de vijf bankmedewerkers, 13.000 in totaal, aan het doorzoeken van transacties van klanten op malversaties en op het nalopen van klantdossiers: waar komt het geld van een klant vandaan, wie is de echte eigenaar van een bedrijf?

Klanten ondervinden hier veel hinder van bij het regelen van hun bankzaken, omdat zij soms over kleine bedragen die zij willen ontvangen of willen overmaken heel veel vragen ontvangen van hun bank. Bedrijven, stichtingen en verenigingen krijgen pas heel laat, of soms helemaal niet, een bankrekening, omdat de bank een dossier niet kloppend genoeg krijgt.

Mensen die een politiek ambt bekleden, zoals Kamerleden, krijgen te maken met extra intensieve controles. Kamerlid Doğukan Ergin vertelde in het commissiedebat dat zijn bank zijn pensioenrekening had opgezegd nadat hij in december Kamerlid was geworden voor Denk. „Ik kreeg een brief: gefeliciteerd met uw Kamerlidmaatschap, u bent nu een PEP [politiek prominent persoon]. U zorgt voor heel veel administratie, wij zijn een kleine bank en daarom gaan wij uw rekening opzeggen.”

Ondertussen leveren alle extra controles en meldingen aan de opsporingsdiensten te weinig concrete veroordelingen op van witwassen. Van der Laan van de NVB: „Wij zijn nu in een enorme hooiberg allemaal spelden aan het zoeken, maar 90 procent van de verdachte spelden die wij vinden is al bekend bij de opsporingsdiensten.”

Volgens NSC-Kamerlid Eddy Van Hijum is de aanpak nu niet in balans en „niet proportioneel”. Henk de Vree van de PVV constateerde dat er momenteel vier keer meer mensen bij de financiële instellingen werken als ‘poortwachter’ dan dat er wijkagenten in de wijken lopen. „Het is hopeloos inefficiënt.” Volgens hem lijkt er sprake van een angstcultuur te zijn bij de banken om heel precies aan de regels te voldoen. Ergin van Denk hekelde het feit dat de uitgebreide controles wel erg vaak mensen met een islamitische achternaam of stichtingen met een moslimsignatuur treffen.

Minister Van Weyenberg erkende tegenover de aanwezige financieel specialisten van de fracties van PVV, Denk, NSC, GroenLinks/PvdA, VVD en BBB dat er momenteel wellicht sprake is van „overcompliance”, mede door de druk van de politiek om nog strengere wetgeving in te voeren. „We hadden een paar jaar geleden een aantal grote zaken bij alle banken die hun witwasorganisatie niet op orde hadden. Er werden grote boetes uitgedeeld. Het was alle hens aan dek.”

De vraag is nu wat de Kamer wil en de minister kan doen om de druk die banken voelen te verlichten. Volgens Van Weyenberg is er binnen de huidige Wwft al veel meer ruimte om ‘risicogebaseerd’ te werken, waarvoor DNB anderhalf jaar geleden ook ruimte gaf in de handhaving. Bovendien treden in 2027 nieuwe Europese anti-witwasregels aan, die de Nederlandse regels in ieder geval deels gaan overschrijven. Wat precies de implicaties zijn van die regels, moet volgens Van Weyenberg nog duidelijk worden, omdat de precieze wetteksten van deze Anti-Money Laundering Directive (AMLD) pas net duidelijk worden.

Lees ook ‘Nu moeten we ervoor zorgen dat het over de grote vissen gaat’

Het kabinet heeft vorige week op basis van die aankomende AMLD een wetsvoorstel tot verdere verruiming van de mogelijkheden van de financiële poortwachters, grotendeels teruggetrokken. In deze Wet Aanpak Witwassen was onder meer voorgesteld om gegevensuitwisseling toe te staan tussen banken, om gezamenlijk alle transacties te monitoren en malafide klanten op een gezamenlijke zwarte lijst te kunnen zetten. Onder de nieuwe Europese richtlijn is dat niet mogelijk. De minister wil de wet nu aanpassen, waardoor alleen nog een voorstel overeind blijft om transacties in contant geld te maximeren op 3.000 euro.

De Wet Aanpak Witwassen is door de Kamer eerder controversieel verklaard – er was met name rond de gezamenlijke transactiemonitoring felle discussie. Om het gewijzigde voorstel te kunnen bespreken moet die controversieelverklaring worden verwijderd. In het debat leek daar een Kamermeerderheid voor te zijn, donderdag wordt dit definitief besloten.