Artiesten als Beyoncé en Pharrell reclaimen ‘witte’ muziekgenres

Daar was het ineens, zonder enige promotie of toelichting: een gloednieuw album van Pharrell Williams, verschenen op 5 april, zijn 51ste verjaardag. Een yacht rock-album, nota bene. Een genre dat we kennen van acts als The Doobie Brothers en Steely Dan uit de jaren zeventig en tachtig, en dat recent een heropleving kende met acts zoals Young Gun Silver Fox.

Melodieuze rockmuziek zo glad als een wateroppervlak, met funky gitaartjes, frisse pianoriedeltjes en achtergrondkoortjes. En vaak gevoelige teksten, die desalniettemin opgeruimd klinken.

Het album staat niet op streamingdiensten en is enkel via een speciaal daarvoor opgezette website te beluisteren. Bovendien heeft Williams – naast zijn solohits bekend van producersduo The Neptunes en hiphop/rockband N.E.R.D – er met geen woord over gerept. Het is onbekend of de plaat een soloproject is of dat hij een band heeft gevormd, en zo ja, met wie. Zelfs de titel is een mysterie. Waarschijnlijk luidt die Virginia: Black Yacht Rock Vol. 1, City of Limitless Access. Maar het zou ook kunnen dat Williams het project onder de artiestennaam ‘Virginia’ heeft uitgebracht.

Al blijft er veel vaag, het overkoepelende thema van de plaat komt duidelijk uit die titel naar voren: ‘black yacht rock’. Yacht rock wordt gezien als een wit genre, maar leent overduidelijk elementen uit de zwarte cultuur: van de soul-invloeden bij The Doobie Brothers tot de jazzy akkoordjes bij Steely Dan. Williams plakt nadrukkelijk het stempel ‘zwart’ op zijn yacht rock-liedjes.

Dat doet sterk denken aan Beyoncés country-album Cowboy Carter, dat precies een week eerder verscheen. Daarmee wees zij fijntjes op de zwarte roots van het country-genre, dat eveneens als wit wordt gezien en in de VS vooral bij witte, conservatieve luisteraars populair is. Williams lijkt, net als Beyoncé dat bij country-fans doet, yacht rock-luisteraars aan de zwarte roots van het genre te willen herinneren. En zij zijn niet de enige muzikanten die zich voor dat doel inzetten.

Witte yuppenmuziek

Black Yacht Rock Vol. 1 staat muzikaal niet eens zo ver af van de lichtvoetige r&b-popsound van Williams’ laatste soloalbum Girl uit 2014. Niet vreemd, want yacht rock kenmerkt zich onder meer door zijn lichtheid en rhythm & blues-invloeden. Maar er is hier meer ruimte voor de gitaar en luchtig pianospel. En op 11:11 hoor je in de beginmelodie duidelijk Do It Again van Steely Dan doorschemeren. Williams komt overigens uit de hiphopwereld, die eveneens een link met het genre heeft: menig rap-act, van Warren G tot De La Soul, samplede yacht rock-songs.

De term ‘yacht rock’ bestond overigens nog niet toen Steely Dan en The Doobie Brothers op de piek van hun populariteit waren; die wordt pas sinds begin deze eeuw gebruikt. In eerste instantie spottend: muziek voor rijke yuppen met een boot, ideaal voor wanneer ze ergens op het water dobberden. Gezien de titel lijkt het album een hommage aan Williams’ geboorteplaats Virginia Beach: een stad die onder meer bekend staat om zijn maritieme activiteiten. Op diezelfde manier is Cowboy Carter een ode aan Beyoncés thuisstaat Texas, waar countrymuziek en -esthetiek een grote rol speelden in haar jeugd.

Het is noemenswaardig dat Williams een van de tracks op Beyoncés album heeft geproduceerd. Beide platen delen daarnaast een lied met dezelfde titel, Just For Fun, al lijken de nummers niet op elkaar. Zelfs als het toeval is dat Williams’ langspeler een week na die van Beyoncé verscheen, is hij op zijn minst op de hoogte geweest van haar project.

Eerherstel voor de zwarte gemeenschap

Anders dan Williams sprak Beyoncé zich duidelijk uit over de aard, en vooral de betekenis, daarvan. ‘Dit album komt voort uit een ervaring die ik jaren geleden had, waarbij ik me niet welkom voelde’, schreef ze op sociale media, verwijzend naar haar optreden bij de Country Music Association Awards in 2016. Daar bracht ze Daddy Lessons ten gehore, een country-uitstapje op haar album Lemonade. Het optreden kwam haar op kritiek te staan van country-puristen. Die vonden dat zij als zwarte popster niks op de awardshow te zoeken had. Met Cowboy Carter snoert ze haar critici de mond en eist zij het country-genre op voor de zwarte gemeenschap.

Iets vergelijkbaars zagen we vorig jaar bij de Britse zangeres Corinne Bailey Rae, vooral bekend van het lieflijke zomerliedje Put Your Records On uit 2006. Zij verraste in september met een punkrockplaat. Al zullen fans van het eerste uur niet verrast zijn geweest: in de jaren negentig speelde Bailey Rae in punkband Helen.

In een interview over het album liet ze zich ontvallen dat zwarte muzikanten grotendeels uit de rockmuziek van de jaren negentig zijn weggevaagd, zo ook haar eigen groep. In de tekst van albumtrack Erasure refereert ze daaraan: ‘Ze tipp-exten alle zwarte kinderen uit de foto’, zingt ze.

Net als bij Beyoncé is ‘reclaimen’ hier het kernwoord: eerherstel voor de zwarte gemeenschap. Natuurlijk zijn er heus bekende zwarte rockmuzikanten uit de jarennegentig te noemen: Lenny Kravitz bijvoorbeeld, of zangeres Skin van Skunk Anansie.

Zo zijn er ook talloze witte popsterren die zich aan country wagen: Gwen Stefani, Miley Cyrus, Lana Del Rey. Maar het punt is dat de genoemde zwarte rocksterren uitzonderingen zijn in een ‘wit’ genre dat van oorsprong helemaal niet wit was: rock ’n roll is ooit vanuit de zwarte gemeenschap ontstaan. De genoemde witte artiesten worden juist gezien als de norm: zij lopen niet tegen dezelfde barrières op.

Culturele toe-eigening

Beyoncé is niet de enige zwarte artiest die door de country-wereld geweerd werd. Toen Lil Nas X in 2019 doorbrak met hiphop/countryplaat Old Town Road wilden verschillende country-radiozenders de plaat niet draaien, wat bij Beyoncés nieuwe singles dit jaar wederom gebeurde. Even frappant: toen Old Town Road de Amerikaanse Hot Country Songs-hitlijst bereikte, werd ‘ie daar wat later uitgeknikkerd. Het lied voldeed bij nader inzien niet aan de voorwaarden, meldden de samenstellers.

In een artikel in Forbes stelde wetenschapper Marcus Collins dat de weerstand die Beyoncé vanuit de country-wereld kreeg een vorm van culturele toe-eigening is: ‘Zwarte mensen buitensluiten uit de country-muziek betekent dat je negeert dat zij een prominente rol in het ontstaan ervan hebben gespeeld.’

Het begrip culturele toe-eigening werd de afgelopen jaren vaak gebruikt om te bekritiseren hoe de cultuur van gemarginaliseerde groepen gebruikt wordt: in dit geval het overnemen van zwarte muzikale kenmerken door witte artiesten. Doordat witte en zwarte mensen niet gelijk behandeld worden, profiteren witte artiesten bedoeld of onbedoeld van de zwarte gemeenschap.

Afgelopen jaar zagen we ook het tegenovergestelde gebeuren van waar Beyoncé en Lil Nas X tegenaan liepen: de witte countryzanger Luke Combs scoorde een grote hit met zijn cover van het nummer Fast Car van zangeres Tracy Chapman, een zwarte queer vrouw. Daar kreeg hij kritiek op, zeker nadat hij in de Amerikaanse hitlijst een hogere positie haalde dan Chapman in 1988.

In een essay in de Washington Post werd erop gewezen dat Chapman op eigen houtje waarschijnlijk nooit zo’n groot succes in de country-wereld zou hebben gehad. Ze ontving vanuit die scene nu dan wel lof voor haar lied, maar pas nadat een witte man zich erover ontfermd had. Volgens hetzelfde artikel was in 2022 minder dan 0,5 procent van de liedjes op country-zenders van zwarte of lhbti+-artiesten.

Ook Justin Bieber keek goed naar zwarte hiphop-artiesten

Er zijn meer hedendaagse artiesten die kritiek kregen omdat zij hun inspiratie uit zwarte cultuur haalden: Miley Cyrus bijvoorbeeld, die rond haar album Bangerz uit 2013 het twerken tot een vast element in haar videoclips en optredens maakte. Maar ook Justin Bieber, die qua muziek en kleding goed keek naar zwarte hiphop-artiesten. Pulitzer-winnend criticus Wesley Morris schreef voor The New York Times een uitvoerig stuk over hoe zwarte muziek al sinds de negentiende eeuw ‘gestolen’ wordt door witte artiesten. Dat gebeurde al ‘voordat mijn voorouders zich als een vrij mens mochten bewegen’, zegt hij daarin. Met andere woorden: terwijl zwarte mensen nog gebukt gingen onder het juk van slavernij, ging hun muziek al wel rond – en waren het witte artiesten die daaraan verdienden.

Wie de film Elvis zag uit 2022, weet dat die zich nadrukkelijk liet inspireren door de zwarte gemeenschap in zijn thuisstad Memphis. Veel van zijn nummers, van Hound Dog tot That’s All Right, waren covers van zwarte artiesten. Voor tal van andere rockers uit het midden van de vorige eeuw, van Janis Joplin tot Jerry Lee Lewis, gold hetzelfde.

In recente jaren werd daar steeds meer over geschreven. En nu lijkt het erop dat steeds meer artiesten zélf opstaan om hun luisteraars hierop te wijzen. Meer dan dat: zij nemen het heft weer in handen door die ‘verwitte’ muziek terug te claimen.

Al is niet iedereen daar even uitgesproken over als Beyoncé of Bailey Rae. Naast Pharrell Williams is er rapper Lil Yachty, die overigens niets met yacht rock te maken heeft. Hij kwam vorig jaar met een psychedelisch rock-album: een genre waarbij veel vroege muzikanten, begin jaren zestig, uit de jazz- en blues-wereld kwamen.

Volgens Lil Yachty zat er achter zijn koerswijziging echter enkel persoonlijke bewijsdrang: hij vond zijn rapmuziek niet van hetzelfde niveau als de muziek waarnaar hij luisterde. Op de plaat samplet hij onder meer Jimi Hendrix, een van de bekendste zwarte muzikanten in de muziekstroming die verder grotendeels door witte acts wordt bepaald: Jefferson Airplane, The Doors, Tame Impala, Pink Floyd. Maar wat zegt dat? Die twee laatste namen samplet hij óók. Qua sound schemeren bij Yachty vooral invloeden van hedendaagse psychrock-bands door – en die zijn overwegend wit. Misschien toont dat juist waarom zijn album zo welkom is. Net als Williams geeft hij, bedoeld of onbedoeld, een zwarte impuls aan een genre waarvan veel luisteraars de ontstaansgeschiedenis zijn vergeten.

Lees ook:

Beyoncé laat met ‘Cowboy Carter’ zien dat ze elk genre aankan

Hoe uit iets naars toch iets moois voort kan komen, dat is het verhaal achter Beyoncés nieuwe album Cowboy Carter.