Het R-getal is terug, en bij mazelen ligt dat veel hoger dan bij corona: de verspreiding gaat dus sneller

R-getal

Als er één term is die herinneringen oproept, dan is het wel het R-getal. Tijdens de coronapandemie was alles erop gericht om dat R-getal onder de 1 te houden. Want als dat lukte, zou het aantal besmettingen dalen. De ‘R’ staat voor reproductie. Oftewel: hoeveel andere mensen kan iemand met een infectie besmetten?

Bij mazelen ligt dat R-getal vele malen hoger dan bij corona, namelijk tussen de 12 en 18. Anders gezegd: één patiënt met mazelen kan twaalf tot achttien anderen besmetten. Het virus verspreidt zich heel makkelijk via druppeltjes in de lucht. Als één kind in een gezin ziek wordt, is de kans groot dat iedereen mazelen krijgt. Temeer omdat het virus al vier dagen besmettelijk is voordat de welbekende huiduitslag ontstaat .

Outbreak Management Team

Op 28 maart dit jaar kwam het OMT voor mazelen voor het eerst bij elkaar om de huidige risico’s te bespreken. In Nederland zijn weliswaar 64 besmettingen gemeld, maar in andere Europese landen zijn al echte uitbraken. Zo telt Roemenië 4154 gevallen en zijn er vier mensen overleden. ‘Het doel van dit OMT is om voorbereidingen te treffen voor maatregelen bij een grootschalige mazelenuitbraak, rekening houdend met nieuwe inzichten en ontwikkelingen sinds de vorige epidemie in 2013/2014,’ schrijven de deskundigen in een advies aan de minister van Medische Zorg, Pia Dijkstra.

Zo begon het ook bij corona. Al in januari 2020 kwam het OMT voor het eerst bij elkaar, omdat er in Wuhan (China) een patiënt met corona in het ziekenhuis was beland. Tijdens de pandemie kwam het OMT negentig keer bij elkaar om de situatie onder de loep te nemen. Deskundigen op het gebied van infectieziekten adviseerden het kabinet bijvoorbeeld om alle grote evenementen te annuleren, vluchten vanuit bepaalde landen te schrappen en thuis te blijven bij klachten.

Nu adviseert het OMT vooral om de voorraad BMR-prikken te vergroten, het makkelijker te maken om inhaalprikken te halen en bij een besmetting de broertjes en zusjes van de kinderopvang te weren.

Overigens zitten in het nieuwe OMT niet dezelfde mensen als tijdens de coronapandemie. Jaap van Dissel van het RIVM is weer de voorzitter (al is het bijna zijn laatste OMT, hij stopt per 1 mei), maar verder gaat het voornamelijk om huisartsen, virologen en artsen Maatschappij en Gezondheid.

Rioolwatermetingen

Zeker toen mensen zich thuis mochten testen, was het lastig in de gaten te houden hoe groot de pandemie nog was. Via rioolwatersurveillance kon het RIVM in de gaten houden hoe het virus zich verspreidde.

Dit is nu ook een van de manieren om te monitoren hoe mazelen zich ontwikkelt. Het RIVM krijgt meerdere keren per week monsters van de ruim driehonderd rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het vuile rioolwater gaat naar het laboratorium van de Nationale Rioolwatersurveillance van het RIVM. Dat onderzoekt wat er in zit.

Ook het mazelenvirus kan in rioolwater worden gevonden. Al is niet goed duidelijk hoeveel patiënten het virus hebben als het RIVM dat in het rioolwater vindt. ‘Rioolwatersurveillance lijkt daardoor minder geschikt als vroegsignalering, maar kan mogelijk wel een indicatie geven over de verspreiding en het verloop (met name uitdoving) van een epidemie,’ concludeert het OMT.

Het RIVM onderzoekt nu alleen het rioolwater van de Biblebelt en regio’s waar mazelen heerst. Als het nodig is, breidt het RIVM het aantal locaties uit.

Groepsimmuniteit

Toen het coronavaccin er eenmaal was, luidde de oproep van het kabinet: laat je allemaal vaccineren, zo bestrijden we het virus. In het begin was nog de gedachte dat als de groepsimmuniteit hoog genoeg was, het virus weg zou gaan. Zo’n vaart liep het niet, want mensen konden nog steeds corona krijgen, ook als ze waren gevaccineerd.

Bij mazelen ligt dat anders. Juist omdat een steeds grotere groep kinderen niet is ingeënt, daalt de groepsimmuniteit en wordt het risico op een uitbraak groter. Wie eenmaal tegen mazelen is gevaccineerd of het virus heeft gehad, is zijn leven lang beschermd.

De vaccinatiegraad ligt nu rond de 89 procent. Voorheen waren het vooral gezinnen op de Biblebelt die vanwege geloofsovertuigingen niet wilden vaccineren. Elke tien tot vijftien jaar was het aantal ongevaccineerde kinderen dan zo groot dat er weer een mazelenuitbraak plaatsvond. De vorige uitbraak was in 2013/2014. Destijds raakten officieel ongeveer 2700 mensen besmet, maar uit onderzoek blijkt dat het werkelijke aantal rond de 27.000 lag.

Vooral via reformatorische middelbare scholen kon het virus zich toen goed verspreiden. Daarom verwacht het OMT dat een grote uitbraak mogelijk pas over een paar jaar plaatsvindt, wanneer de eerste onbeschermde kinderen naar de middelbare school gaan.

Omdat nu ook andere groepen kinderen niet gevaccineerd zijn, waaronder in bepaalde wijken van grote steden en binnen antroposofische kringen, kan het OMT minder goed inschatten hoe groot de impact van een uitbraak dan zal zijn.

Bron- en contactonderzoek

Had je corona, dan moest de GGD snel weten met wie je in contact was geweest. Die mensen kregen een waarschuwing dat ze met een coronapatiënt in aanraking waren geweest, mogelijk besmet waren en thuis moesten blijven: het bron- en contactonderzoek.

Bij corona waren zoveel mensen besmet dat het niet meer lukte om iedereen te waarschuwen. Maar bij de patiënten met mazelen lukt dat tot nu toe wel. Sterker, door dat bron- en contactonderzoek weet het RIVM dat in de regio Eindhoven twee verschillende clusters zijn.

Eén cluster ontstond toen een reiziger het virus meenam vanuit het Midden-Oosten. De oorzaak van het andere cluster is onbekend. Wel weet het RIVM dat mazelen zich via gezinnen en basisscholen heeft kunnen verspreiden. Eén patiënt raakte besmet in de wachtruimte van een huisartsenpost.