Opinie: ‘Stop met het uitbuiten van stagiairs, geef ze een minimumvergoeding’

Onlangs was Transavia in het nieuws. De luchtvaartmaatschappij heeft een boete van 46.000 euro opgelegd gekregen door de Nederlandse Arbeidsinspectie vanwege het inzetten van zestig stagiairs als reguliere werknemers. Dit nieuws zou voor niemand verbazingwekkend moeten zijn, want wij weten al heel lang dat stages een broeinest voor discriminatie en uitbuiting zijn. Het is tijd voor hervorming: het is aan het nieuwe kabinet om met duidelijke regelgeving te komen.

Stagevergoedingen in Nederland lopen sterk uiteen, van 700 euro per maand tot helemaal niets. In 2020 nam Ingrid van Engelshoven, voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het initiatief om stagevergoedingen bij de Rijksoverheid gelijk te trekken voor alle opleidingsniveaus. Minister Robbert Dijkgraaf kwam in 2023 met het zogenaamde stagepact, met grote beloftes over betere begeleiding en passende vergoedingen. Maar wat ís eigenlijk een passende beloning?

Bij onderzoek naar stagiairs kom je weinig statistieken tegen. Ironisch genoeg, blijkt wel uit onderzoek, zijn de twee meest logische redenen voor deze onderbelichting een gebrek aan bewustzijn en de angst voor repercussies onder stagiairs. Die angst voor repercussies kwam ik de afgelopen tijd vaak tegen in mijn baan bij De Balie in Amsterdam, waar ik een programma maak over het stagiairlandschap. Tijdens programma’s worden experts en ervaringsdeskundigen uitgenodigd om te debatteren of hun ervaringen te delen, ook hier is dat het geval.

Het vinden van een ervaringsdeskundige blijkt echter een lastige taak. Stagiairs melden zich met misstanden, maar willen daar niet in de openbaarheid over praten, uit angst om geen baan meer te vinden en de anonimiteit te verliezen.

Post wegbrengen

Voor het vooronderzoek van het programma sprak ik met een aantal studenten in de journalistieke sector. Een van hen gaf aan dat, nadat veel collega’s waren ontslagen, de stagiairs die overbleven evenveel verantwoordelijkheid kregen als de andere collega’s, terwijl ze maar 200 euro per maand verdienden voor meer dan 40 uur werk per week.

Een ander vertelde dat hij meer bezig was met corveetaken zoals de post wegbrengen, het koffiezetapparaat schoonmaken en de lunch voorbereiden, dan met inhoudelijke taken. Zijn zes maanden als stagiair waren vervolgens vooral op papier, op zijn cv, wat waard.

Jongeren kunnen nergens tegen

Koffie halen en kopietjes maken was vijftig jaar geleden misschien iets dat aan stagiairs kon worden gevraagd. De oudere generatie denkt mogelijk ‘wat is daar mis mee?’ en ‘die jongeren kunnen ook nergens meer tegen’.

Maar de context is natuurlijk, in deze huidige economie, heel anders. Met een stagevergoeding van 200 euro per maand komen studenten niet meer rond en kunnen ze al zéker niet de huidige huurprijzen betalen. Dit werkt sociale ongelijkheid in de hand, alleen studenten met ouders die dit zich kunnen permitteren kunnen stage lopen – het wordt een luxe voor de elite.

Daarnaast gaan bedrijven steeds zwaarder leunen op (verkapte) stages, zoals ‘werkstudenten’ op de Zuidas en verlengde stages (die wij maar traineeships en fellowships hebben genoemd). Allemaal voortvloeisels uit het stage lopen en een excuus om mensen langlopend onderbetaald aan het werk te houden.

Waarom nog stage lopen?

De vraag is dan misschien: waarom lopen studenten nog stage? Voor veel opleidingen zijn stages een verplicht onderdeel van het afstudeertraject. Daarom zitten veel studenten vast aan die voorwaarden. Stage lopen biedt ook vaak een ingang bij een bedrijf. Met andere woorden: het wordt studenten ook moeilijk gemaakt om niet mee te doen aan het spel.

Een voorbeeld: een oud-collega in de journalistiek liep voor de vierde keer stage op een redactie, omdat ze steeds ergens een zwangerschapsverlof mocht invullen en toen weer moest gaan. Ze werd telkens opnieuw gelokt door een bedrijf om weer hetzelfde te doen.

De verantwoordelijkheid ligt bij de driehoeksverhouding die nu bestaat: de overheid, de studenten en de opleidingen. Zij moeten gezamenlijk met een oplossing komen. Het is aan het nieuwe kabinet om met duidelijke regulering te komen rondom stages. Stel een minimum in voor stagevergoedingen en dwing bedrijven om hun stagiairs goed te betalen. Verplicht bedrijven een overzicht te maken van het aantal stagiairs, zo kan de overheid controleren of de verhouding werknemer-stagiair klopt.

Minimumvergoeding

Opleidingen moeten hun curricula herzien en stages selectiever inzetten op een overbelaste arbeidsmarkt. Minder verplichte stages stellen opleidingen in staat selectiever te zijn bij het kiezen van bedrijven. Ze kunnen bijvoorbeeld alleen samenwerken met bedrijven die een vergoeding bieden. Het is aan de stagecoaches van opleidingen om actief en fysiek betrokken te zijn bij het stagetraject van hun studenten.

De verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij de overheid en de opleidingen, maar ook bij de stagiairs zelf. Spreek je uit, ga het gesprek aan met je opleiding en je bedrijf of stap naar een bond zoals FNV die jou kan beschermen. Wat als alle stagiairs, net als andere werknemers, vandaag besluiten te staken?

Dit zou een massaal besluit van verzet zijn. Met als mogelijk gevolg bijvoorbeeld een wettelijk minimum stagebedrag en betere supervisie. Bij het eerdergenoemde bedrijf Transavia zou dan een groot probleem ontstaan; het zou opeens zestig werknemers tekortkomen. En zij zijn zeker niet de enige.