17-jarige grootmeester Gukesh kan jongste wereldkampioen schaken ooit worden

Dommaraju Gukesh was 7 jaar oud toen hij in het Hyatt Regency hotel in Chennai twee mannen zwijgend voorovergebogen over een schaakbord tegenover elkaar zag zitten. De een was zijn landgenoot en regerend wereldkampioen Viswanathan Anand, de ander de toen 22-jarige Noor Magnus Carlsen. De jonge Gukesh, die net had leren schaken, kon nauwelijks geloven dat uitgerekend in zijn geboorteplaats het wereldkampioenschap plaatsvond.

Elf jaar later mag Gukesh zelf strijden om de wereldtitel. Zondagavond won hij het kandidatentoernooi van wereldschaakbond Fide, dat de afgelopen twee weken in Toronto werd gehouden. Gukesh zal nog dit jaar wereldkampioen Ding Liren uitdagen voor een tweekamp die bepaalt wie zich zeker wereldkampioen mag noemen: voor het eerst gaat die strijd tussen twee schakers uit Azië.

Schaaknatie India

Waar voorheen de Sovjet-Unie en later Rusland hofleverancier van schaakgrootmeesters was, komt de laatste jaren een grote aanwas van piepjonge grootmeesters uit India. Van de acht deelnemers aan het kandidatentoernooi kwamen er drie uit India, vijf van de acht jongste schakers in de top 100 zijn van Indiase afkomst, met Gukesh als de benjamin van het stel.

Een van de verklaringen voor de opkomst van India als schaaknatie is de enorme populariteit van Viswanathan Anand, die al veertig jaar in de top van het mondiale schaken meedraait. Anand, of ‘Vishy’, zoals hij ook wel wordt genoemd, is in India een nationale held. Gukesh noemde zijn stadgenoot de voornaamste reden om met schaken te beginnen. En hij is niet de enige, zo blijkt uit de hausse aan jonge Indiase grootmeesters.

Vloek en een zegen

Op zijn twaalfde behaalde Gukesh de grootmeestertitel, als jongste Indiër ooit en als twee na jongste van de wereld. In 2022 versloeg hij toenmalig wereldkampioen Magnus Carlsen. Als Gukesh later dit jaar van Liren wint dan is hij met afstand de jongste wereldkampioen ooit: Garri Kasparov was in 1985 22 jaar oud toen hij Anatoli Karpov versloeg. De vele leeftijdsrecords zijn een vloek en een zegen voor Gukesh: vorig jaar vertelde hij in een interview dat hij gebukt gaat onder de druk om op jonge leeftijd te presteren. Onder meer door meditatie en yoga leert hij om zijn emoties beter onder controle te krijgen.

Liren, die vorig jaar wereldkampioen werd en nadien maandenlang van de radar verdween – hij kampte met mentale problemen – is onder de indruk van zijn aankomende opponent. ‘Zijn volwassenheid past niet bij zijn leeftijd: hij heeft een uniek inzicht in posities op het bord. Ik ben misschien in het voordeel, maar hij is een lastige tegenstander,’ zei hij op X.

Magnus Carlsen

Grote afwezige in Toronto was de man die het schaken al zo’n vijftien jaar domineert: Magnus Carlsen. De Noor was van 2013 tot 2023 wereldkampioen, maar besloot toen om zijn titel niet te verdedigen. Carlsen kon de motivatie niet opbrengen om zich maandenlang voor te bereiden op een tijdrovende tweekamp. Hij wilde zich meer toeleggen op varianten van het spel met minder tijd op de klok: rapid- en snelschaken. Wel voert hij nog onbedreigd de wereldranglijst aan.

Zondagavond, tijdens de laatste ronde van het kandidatentoernooi, gaf Carlsen op YouTube enige tijd live-commentaar op de partijen. Daar verklapte hij dat Gukesh hem voorafgaand aan het toernooi om advies had gevraagd. “Goed advies heb ik niet,” had Carlsen geantwoord. “Maar ga geen gekke dingen doen en wacht af tot andere spelers gekke dingen doen.”

Het bleken profetische woorden: in de laatste ronde gaf de Amerikaan Fabiano Caruana, die een overwinning nodig had om op gelijke hoogte te komen met Gukesh, in grote tijdnood meermaals een gewonnen stelling uit handen tegen Jan Nepomnjasjtsji. Die bood, toen de twee elkaar na bijna zes uur de hand schudden, excuses aan. “Mijn eigen fout,” antwoordde Caruana, die na afloop op de persconferentie gevraagd werd hoe hij zich voelde. “Ik voel me een idioot,” was zijn veelzeggende antwoord.