Er zijn drie belangrijke symptomen voor hartfalen: ‘Altijd sokrand in je benen hoort niet’

1. Wat is hartfalen precies?

Chamuleau: “Officieel spreken we van hartfalen als het gaat om een reeks chronische aandoeningen waarbij de hartspier moeite heeft of stopt met het rondpompen van het bloed. Organen krijgen hierdoor minder bloed, bijvoorbeeld de nieren. De nieren gaan als reactie zout en vocht vasthouden. Daardoor kun je bijvoorbeeld een opgezette buik krijgen of dikke enkels. Ook kan zich vocht achter de longen ophopen waardoor kortademigheid kan ontstaan. Aan hartfalen kun je overlijden. Als gevolg van een hartstilstand, of je longen lopen vol met vocht waardoor je geen lucht meer krijgt.”

Ter Maaten: “De pompfunctie van het hart schiet tekort. Daardoor kan het hart onvoldoende zuurtstofrijk bloed naar de weefsels en organen pompen.”

“Het is dus geen kwestie van dat je hart even iets minder goed functioneert, het is een chronische serieuze aandoening. Soms is deze goed te behandelen met medicijnen en herstelt de pompfunctie weer, maar wordt er met de medicijnen gestopt, dan komt het probleem in nagenoeg alle gevallen terug. Het is dus niet te genezen, je bent voor de rest van je leven patiënt. Bovendien is de ziekte progressief, mensen moeten op een bepaald moment toch worden opgenomen omdat de symptomen steeds ernstiger worden en de kwaliteit van leven steeds verder achteruitgaat.”

2. Wat zijn de symptomen?

Chamuleau: “Er zijn drie belangrijke symptomen: kortademigheid, vermoeidheid en vocht vasthouden, dus als je last hebt van dikke benen of als je longen vocht vasthouden. Ik zeg altijd: als je 40 of 50 jaar bent, een trap op loopt en het benauwd hebt, dan is dat gek. Als je zeven trappen op moet, is het logisch dat je vermoeid bent, maar na één trap hoor je in principe nergens last van te hebben als je verder gezond bent. Buitengewone vermoeidheid is een vage klacht, maar wel een reden om naar de huisarts te gaan. Even je bloeddruk laten meten is een goed begin, als die vrij hoog is, is dat een reden om verder te kijken. En je weet zelf wel of je last hebt van vocht vasthouden. Als voortdurend je sokrand in je benen staat, houd je vocht vast. Ook dat hoort niet.”

Ter Maaten: “Het kan een keer voorkomen bij warm weer, en ’s avonds bij het uittrekken van je sokken kan de rand zich aftekenen op je benen, maar de volgende ochtend moet die sokrand weer verdwenen zijn. Als dat niet het geval is en je benen worden steeds dikker, is dat een reden om aan de bel te trekken.”

3. Wat zijn de oorzaken van hartfalen?

Ter Maaten: “Je kunt al last van een andere hartafwijking hebben, of een hartspierziekte. Vaak is die aangeboren, daar kun je zelf niet veel aan doen. Dat is een kwestie van pech, je bent dan niet per se ongezond. Een hartinfarct en hartritmestoornissen kunnen hartfalen veroorzaken, maar ook een gevolg zijn. Want als je hart gedurende een langere periode heel snel slaat, put dat je hart uit. Verder is het natuurlijk altijd goed om een gezonde leefstijl te hebben, omdat je hiermee een deel van het risico op hartfalen kan verminderen.”

Chamuleau: “Als je rookt, alcohol drinkt, drugs gebruikt, overgewicht hebt, weinig beweegt en een hoge bloeddruk hebt, heb je relatief veel kans op hartfalen. Als je kanker krijgt, daar kun je niet veel aan doen, maar aan je leefstijl wel.”

“Mensen zijn zo slecht op de hoogte van hun eigen gezondheid. Dat is mede te wijten aan de professionals: wij moeten meer alert zijn op de persoonlijke leefstijlaspecten van mensen. In Amerika weet iedereen wat zijn bloeddrukwaardes zijn en hoe hoog zijn suikerspiegel is. Hier weet bijna niemand dat. Daar begint het al mee. Je bent verantwoordelijk voor je eigen gezondheid. Hoe vaak hoor ik niet: ‘ik heb een beetje hoge bloeddruk, maar ik heb er verder geen last van’. Nee jij niet, maar je hart wel. Dat gaat er op een keer mee stoppen. Hoge bloeddruk is een van de belangrijkste oorzaken van hartfalen. Daar kan iedereen op letten.”

4. Hoe komt het dat er zo weinig over hartfalen bekend is?

Ter Maaten: “Het woord hartfalen wordt vaak gebruikt als verzamelnaam voor diverse problemen rondom het hart. Relatief vaak gebruiken media voor een hartprobleem het woord hartfalen. Daardoor is de beeldvorming verwarrend geworden, terwijl het een losstaand ziektebeeld is. Bovendien gaat er altijd veel aandacht uit naar aandoeningen als hartinfarct en hartstilstand. Dat komt mede door ons, wij artsen hebben ook onvoldoende gecommuniceerd hoe ernstig het is. We verwachten dan ook dat het aantal mensen met hartfalen zal toenemen. We zien nu al dat veel mensen met hartfalen in het ziekenhuis worden opgenomen.”

Chamuleau: “Op de een of andere manier wekt het woord hartfalen de indruk dat het wel meevalt. 80 procent van de Nederlanders heeft geen idee wat hartfalen precies is en onderschat de ernst ervan: ze denken dat hun hart het even wat minder doet. Als ik patiënten vertel dat ze last hebben van hartfalen, hoor ik regelmatig: ‘oh gelukkig, het is geen kanker’. Maar het is evengoed een levensgevaarlijke aandoening. Na een eerste ziekenhuisopname is 30 procent van de mensen met hartfalen na een jaar dood, 60 procent na vijf jaar. Elke dag overlijden er 22 mensen als gevolg van hartfalen. Omdat ze te laat of helemaal niet naar de huisarts gaan als ze gezondheidsklachten hebben.”

5. Wie heeft er het meeste last van?

Chamuleau: “Wij zien veel patiënten op leeftijd, evenveel mannen als vrouwen. Want uiteindelijk gaat bij iedereen het hart een keer falen. Maar wat een zorgelijke ontwikkeling is, is dat de afgelopen 20 jaar het aantal mensen onder de 60 met hartfalen verdubbeld is. En dat heeft grote maatschappelijke consequenties. Dat is niet te negeren. Het is dus geen ouderdomsziekte meer.”

Ter Maaten: “Het is een ziekte van alle leeftijden. Ik zie relatief veel jonge mensen met een genetisch bepaalde of een aangeboren hartafwijking, waardoor ze al op jonge leeftijd hartproblemen hebben en de pompfunctie van het hart niet optimaal is. Ik behandel veel mensen met een steunhart of die een harttransplantatie moeten ondergaan.”

6. Waar moet je nu precies op letten?

Chamuleau: “Op hoe je je voelt. Iedereen heeft weleens een dag waarop je je minder fit en gezond voelt. Omdat je moe bent of stress hebt. Maar als een aantal klachten zich blijft voordoen, moet je toch eens naar de huisarts. Want we zijn geneigd voor alles een verklaring te zoeken en huis-tuin-en-keuken-klachten weg te wimpelen. Ach, het zal wel komen doordat ik zo’n drukke werkweek had, doordat ik zoveel gegeten heb de laatste tijd. Maar het gaat erom: voel je je al langere tijd moe en niet fit, ga naar de huisarts voor een check-up. Want hoe eerder je erbij bent, hoe beter het is. Je hoeft er helemaal niet aan te overlijden, er zijn steeds meer hele goede medicijnen voorhanden die spectaculaire resultaten geven.”

7. Wat kun je zelf doen?

Ter Maaten: “In veel gevallen kun je hartfalen niet voorkomen. Dan is het een geval van pech hebben. Maar in het algemeen helpt het om gezond te leven. Met name roken vergroot de kans op een hartinfarct, wat weer kan leiden tot hartfalen. En houd je bloeddruk in de gaten.”

Chamuleau: “Let op je leefstijl. Eet gezond, rook niet, drink weinig of niet, beweeg genoeg. Als dit niet zelfstandig lukt, zoek hulp bij de huisarts of een leefstijldeskundige. Let verder goed op je suikerspiegel en bloeddruk, koop desnoods een bloeddrukmeter en meet eens in de week je bloeddruk. Er zijn 250.000 mensen die hartfalen hebben, maar er lopen er ook nog ruim 300.000 rond die het niet weten.”