Georgiërs beseffen dat een buitenlandse-agentwet de vrije pers vermoordt, maar de arm van Moskou is lang

De Russische tv zond afgelopen week een film uit over ‘buitenlandse agenten’. Russische activisten en journalisten – de meesten inmiddels het land ontvlucht – werden geportretteerd als verraders van Rusland. Ik had de twijfelachtige eer om als enige buitenlander aan bod te komen, compleet met foto en adres. Dat een niet-Rus als buitenlands agent wordt opgevoerd, is op zijn minst verwonderlijk; na 32 jaar in Rusland gewoond te hebben zien de autoriteiten mij blijkbaar toch een beetje als Rus.

Je kunt er natuurlijk je schouders over ophalen. Het Kremlin heeft inmiddels honderden ngo’s, media en journalisten tot buitenlands agent verklaard, onder wie Nobelprijswinnaar en Novaja Gazeta-hoofdredacteur Dmitri Moeratov en Ruslands belangrijkste hedendaagse schrijver Boris Akoenin. Het is bijna een ereteken geworden. Maar zo grappig is het ook weer niet. Buitenlandse agenten – en in hun verlengde ‘ongewensten’ en ‘terroristen’ – wordt het leven lastig, zo niet onmogelijk gemaakt. Zeker veertig journalisten zitten inmiddels in het gevang. Anderen zijn in ballingschap vergiftigd.

Het begon in 2012, toen de Russen besloten een uit 1938 stammende Amerikaanse wet, The Foreign Registration Act, te kopiëren. Deze wet was ooit ingevoerd om grip te krijgen op nazistische propaganda. Buitenlandse staatsmedia die in de VS opereren, zoals China Global Television, Russia Today en de BBC, staan op de lijst en leveren elk halfjaar een rapportje in. Tot censuur of intimidatie heeft dat nooit geleid.

Rusland maakt zich niet druk over CNN, maar jaagt op eigen journalisten. De wet is zo vaag geformuleerd dat ‘het onder invloed staan’ – wat dat ook moge betekenen – van een buitenlandse entiteit al strafbaar is. In de beginjaren betekende dat een kleine boete. Nu een jarenlange gevangenisstraf.

Totalitaire regimes zijn dol op de buitenlandseagentenwet. Na Rusland probeerde Orbán in Hongarije een soortgelijke wet in te voeren, evenals Bulgarije. De EU stak er vooralsnog een stokje voor. En nu staat Georgië op z’n kop omdat de regering in Tbilisi het Kremlin achterna holt. “Weg met de Russische wet,” galmt het avond aan avond door de straten tijdens de grootste demonstraties in de Georgische geschiedenis. De regeringspartij Georgische Droom – nota bene verkozen om hun pro-Europese koers – staat zwaar onder invloed van Moskou en probeerde de wet al eerder in te voeren. Dat lukte destijds niet en nu probeert de regering het opnieuw.

Georgiërs beseffen maar al te goed dat invoering van de buitenlandse-agentwet het begin van het einde van een vrije pers is. Gelukkig heeft Georgië in Salome Zoerabisjvili wel een fatsoenlijke president. Zij weigert de wet te tekenen. Maar de lange arm van Moskou houdt Georgië in een houdgreep. Diezelfde lange arm neemt nu ook steeds nadrukkelijker onafhankelijke Russische journalisten die vanuit ballingschap werken op de korrel. Waaronder dus mijn collega-‘buitenlandse agenten’ in Amsterdam en ondergetekende.

Derk Sauer is uitgever van The Moscow Times en columnist bij Het Parool. Hij is ook ­oprichter van de Russische krant Vedomosti en oud-uitgever van RBK Gazeta.