LUMC bespreekt grensoverschrijdend gedrag met kaartspel: ‘Mag je de Insta-foto van een coassisstent liken?’

De dertig coassistenten, arts-assistenten en chirurgen van de afdeling Heelkunde zien er met hun witte jassen en ernstige gezichten niet direct uit als types die tijd overhebben voor een spelletje. Toch beginnen ze deze vroege woensdagochtend in het LUMC met een kaartspel. Nog voor ze zich buigen over botbreuken en vernauwde vaten, stellen ze elkaar de vraag: mag een supervisor de foto van een coassistent liken op Instagram?

Een rode kaart schiet omhoog. ‘Niet doen, het kan echt alleen maar tegen je werken’, zegt een chirurg beslist. ‘Het ligt eraan wat voor foto het is’, vindt een coassistent die een gele kaart in de lucht houdt. ‘Een foto van een congres moet kunnen.’ Een specialist in opleiding vindt het kanaal ‘discutabel’. ‘Wat heb jij als supervisor eigenlijk te zoeken op het Instagramaccount van een coassistent?’

De dilemma’s waarover de dertig medici zich het hoofd breken, zijn uit het leven gegrepen. Uit dat van coassistenten, welteverstaan. Ze werden verzameld door de Leidse vertegenwoordiging van deze geneeskundestudenten, de Co-Raad. Aanleiding was een onderzoek van vakblad Medisch Contact, waaruit bleek dat zeker de helft van de artsen en geneeskundestudenten weleens te maken heeft gehad met een vorm van grensoverschrijdend gedrag.

De verhalen die binnenkwamen waren soms ronduit schokkend, vertellen Chris Vellenga en voorzitter Koen Wijsman van de Co-Raad: een supervisor die zijn hand op een heup legt, of na de operatie samen wil douchen. ‘Maar er waren ook situaties die ik zelf had meegemaakt, maar helemaal niet als grensoverschrijdend had ervaren’, zegt Vellenga. ‘Daarop ontstond het idee om kaarten van die situaties te maken met de vraag: is dit grensoverschrijdend of niet?’

De door Wijsman en Vellenga gemaakte ‘situatiekaarten’ zijn inmiddels verspreid over verschillende Leidse zorginstellingen en vanaf komende week ook beschikbaar voor ziekenhuizen buiten de regio. Maar het begon allemaal hier, op de afdeling Heelkunde, waar de dertig medewerkers zich nu buigen over de vraag of je de hand van een coassistent tijdens een operatie mag wegslaan. Er gaan 25 gele kaarten de lucht in: grijs gebied. ‘Als je die coassistent met een scherp voorwerp richting een aorta ziet gaan, móét je wel.’

‘Het bleef verdacht stil’

Dat de chirurgen het spel zo fanatiek hebben opgepakt – ze spelen het iedere maand – heeft alles te maken met de inspanningen van manager Heelkunde Niki Papadopoulos en opleider Abbey Schepers. Na de Boos-uitzending over grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland dachten zij direct: hier moeten we wat mee. ‘We hebben meteen alle medewerkers een mail gestuurd en een QR-code verspreid waarmee ze mogelijke misstanden konden melden’, vertelt Papadopoulos. ‘Maar het bleef verdacht stil.’

Voor de afdelingsleiders geen reden om achterover te leunen. ‘Want als The Voice iets duidelijk maakt, dan is het dat geen meldingen niet betekent dat er niets aan de hand is’, aldus Schepers. ‘We hebben dus het idee omarmd: ook al is er niks, er zal vast wat zijn.’ Met dat idee in het achterhoofd waren ze maar wat blij dat de Co-Raad met het kaartspel kwam. ‘Zo’n spelelement doet het ook altijd goed bij chirurgen’, lacht Schepers. ‘Ze vinden het alleen jammer dat ze niet kunnen winnen.’

Dat laatste doet niets af aan het fanatisme waarmee deze woensdagochtend het spel wordt gespeeld. Als Papadopoulos het derde dilemma voorleest (‘Mag een specialist tegen een co zeggen dat vasten ongezond is?’) lijkt de vergaderruimte al snel te klein. ‘Als het over intermittent fasting gaat, vind ik het iets anders dan tijdens de ramadan’, zegt een chirurg in opleiding. ‘Als er een machtsverhouding is, is het een no-go’, stelt zijn buurvrouw.

Een oncologisch chirurg die zich al enige tijd zit te verbijten op zijn stoel kan zijn frustratie niet langer onderdrukken. ‘Wat heeft dát er nou weer mee te maken? Mag je niet meer geïnteresseerd zijn omdat er een machtsverhouding is? Niet meer jezelf zijn?’ Een collega valt hem bij: ‘Over welk onderwerp mogen we in een gezagsrelatie dan nog wel vrijelijk van gedachten wisselen?’ Afdelingshoofd Jaap Hamming reageert gedecideerd. ‘Van ons als specialisten wordt gevraagd ons daar te allen tijde bewust van te zijn.’

Grens verschilt per persoon en situatie

Als het kaartspel over grensoverschrijdend gedrag iets aantoont, dan is het wel dat er niet één grens is. Die verschilt per persoon, tijd en situatie. Het is dan ook een illusie te denken dat het kaartspel in het LUMC gaat leiden tot een nieuwe ‘gouden standaard’, zegt opleider Schepers. Iedereen is nu eenmaal anders. ‘Maar juist door daar met dit spel regelmatig de aandacht op te vestigen, hopen we dat er bewustwording komt.’

Agressie- en conflictdeskundige Caroline Koetsenruijter gelooft dat het kaartspel daarbij kan helpen. ‘En wat ik heel goed vind, is dat het periodiek wordt gespeeld’, zegt ze. ‘Want de beste afspraken over sociale veiligheid maak je in vredestijd, niet als die spreekwoordelijke dickpic al is verstuurd.’ Ze juicht het bovendien toe dat coassistenten het spel hebben bedacht. ‘Zij zijn vaak het slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag, maar pakken op deze manier de regie terug.’

De coassistenten hebben zelf ook geleerd van hun kaartspel. Zo leerde Chris Vellenga haar eigen grens opnieuw kennen. ‘Op een van die kaartjes staat een situatie die ik zelf heb meegemaakt met een OK-medewerker die een verkeerde opmerking maakte toen ik een katheter inbracht bij een patiënt’, vertelt ze. ‘Ik dacht er toen helemaal niet over na, maar medewerkers die het spel spelen zeggen: dit kan echt niet. Daardoor zou ik nu zelf ook zeggen: dit kan niet.’