Hoe house zich ontwikkelde in Europa en de VS: ‘Je kan wel zeggen dat house herrees uit de as van disco’

Eind jaren tachtig ging het los in clubs als de RoXY in Amsterdam, Shoom in Londen of de The Haçienda in Manchester. House was hot, en bestormde de hitlijsten. Maar waar Nederland en het Verenigd Koninkrijk massaal vielen voor de elektronische dansmuziek uit bakermat Chicago, was het thuispubliek in de VS minder enthousiast. De eerste mainstream househit in Europa – Love can’t turn around – was van Amerikaanse makelij, maar leverde geen succes op in eigen land. Pas veel later viel het kwartje in Amerika.

Cultuursocioloog Rens Wilderom volgde het spoor van house: “Redelijk recent is in de VS EDM (Electronic Dance Music, red.) aangeslagen, een meer commerciële danceversie. House is geboren in Amerika, gecultiveerd in Europa en uiteindelijk weer geëxporteerd naar Amerika. Waar het ondertussen wel in de underground leefde.”

Hoe kan het dat zo’n dominante muziekstroming, ontstaan in de zwarte en de queercommunity, wel populair wordt in Europa, en niet in het thuisland? Wilderom zocht samen met Alex van Venrooij (UvA) en onder begeleiding van Giselinde Kuipers (KU Leuven) naar de oorzaken. Ze zochten in hitlijsten, muzieklabels, de krantenberichten in Europa en Amerika, en de wetenschappelijke muziekliteratuur.

Wat moeten we verstaan onder house?

“Als socioloog ga ik niet zelf bepalen wat housemuziek is, maar volg ik de kwalificaties van de mensen in het veld, zoals de producers en journalisten. Er is geen strakke definitie, maar house kun je zien als niet-instrumentale elektronische muziek bedoeld om op te dansen.”

“De eerste houseplaten waren discoplaten die werden gemixt met geluidseffecten, zoals achtergrondgelach of voorbijrijdende treinen. Heel belangrijk waren de elektronische beats van de Roland drumcomputers. Met name de TR-808 is legendarisch. Die wordt ook wel de motor van de popmuziek genoemd. Hij werd ook op grote schaal gebruikt in de hiphop, en in tracks van Madonna.”

Hoe ontstond house?

“Eind jaren zeventig was de tijd van de Disco Sucks! movement in Amerika, een beweging die genoeg had van de destijds dominante disco. Het culmineerde zelfs in een legendarische Disco Demolition Night in het stadion van de Chicago White Sox, georganiseerd door shockjock Steve Dahl. Tijdens een wedstrijd van de Sox werden discoplaten opgeblazen met dynamiet en als frisbees van de tribune gegooid.”

“In datzelfde Chicago ontstond begin jaren tachtig een muziekscene van producers die uit de mainstream disco waren gedrukt, die nieuwe muziek gingen maken, wat we nu als house kennen. Middelpunt was de club The Warehouse, naamgever van house, met als de bekendste spelers Jesse Saunders en Frankie Knuckles. Je kan wel zeggen dat house herrees uit de as van disco.”

“House heeft zich ontwikkeld in honderden andere dance-genres, zoals acid house, trance, funkhouse, hardcore, futurehouse en Eurohouse, bekend van het Amsterdamse 2 Unlimited. Dat gebeurt volgens een proces van imitatie en differentiatie. Het is een soort mode-dynamiek. Iets slaat aan, dan krijg je imitatie, men kopieert elkaar. Vervolgens zie je verzadiging optreden en gaan producenten zich onderscheiden door een nieuw genre te ontwikkelen. Wat weer nieuwe volgers trekt, en dan herhaalt het proces zich weer.”

Hoe kwam house overzee?

“Halverwege de jaren tachtig nam de populariteit van postpunk sterk af in het VK. Dat kun je zien aan de hitlijsten. Als een muziekstijl achteruit holt, zie je dat een aantal mensen stopt omdat ze de the next best thing niet zien zitten of omdat ze op leeftijd zijn. Maar anderen gaan door. Er was een hele groep mensen die zijn brood verdiende aan postpunk. Platenbazen, concertorganisatoren, bands en ook journalisten. Met de opkomst van punkmuziek in de jaren zeventig was er in het VK een onafhankelijke muziekindustrie ontstaan, met eigen labels en een distributiesysteem. Toen postpunk instortte, ging die industrie op zoek naar iets nieuws. Iets authentieks, net zoals punk dat eerder was. Dat werd house.”

“Onze studie laat zien dat vooral niet-commerciële houseplaten uit de VS media-aandacht kregen in het VK. Dat zie je ook in de manier hoe er over house uit Chicago werd geschreven: als een rauwe muzieksoort, die net als punk wordt gemaakt volgens de do it yourself-aanpak. Rond 1987 kreeg je een explosie van raves in het VK, op weilanden en onder viaducten. Er waren ook postpunkgroepen als Primal Scream en The Shamen, die overschakelden op house. De groep achter de megahit Pump up the Volume, MARRS, was een samenwerkingsverband van bandleden van voormalige postpunkbands, Colourbox en A.R. Kane. Als house wel meteen een mainstream succes zou zijn geworden in de VS, zou het mogelijk minder interessant zijn voor het VK. In Nederland volgden we het VK op de voet, de eerste househits werden rechtstreeks geïmporteerd van de Britten.”

U heeft het over de industrie, maar bepalen de muzikanten en luisteraars niet zelf of een muziekstroming populair wordt?

“Uiteindelijk wel. Nieuwe muziek begint vaak in kleine scenes, maar inmenging van de platenindustrie en de gevestigde media is cruciaal voor de verspreiding ervan buiten de lokale context. Tegenwoordig wordt die rol ook vervuld door sociale media en streamingdiensten.”

Waarom werd de house in de VS niet populair?

“De scenes in Chicago en Detroit lagen ver weg van de centra van de muziekindustrie, New York en Los Angeles. De dj’s en producenten waren afkomstig uit de voormalige discoscene, die uit de mainstream van het muziekveld was gedreven door de Disco Sucks!-movement.”

“Daarbovenop bestonden de prille housesceneproducenten, -organisatoren en -bezoekers ook uit gemarginaliseerde groepen in de toenmalige Amerikaanse samenleving: met name Afro-Amerikanen, latino’s en gays. Het bleef dus klein.”

“In plaats van house werd hiphop mainstream in de Verenigde Staten. Hoewel dit buiten het gebied van mijn onderzoek ligt, komt dit waarschijnlijk mede doordat hiphop juist opkwam in New York en LA, waar de grote platenbazen zitten.”

“Eigenlijk zou je mogen zeggen dat de opkomende housescene op drie manieren gemarginaliseerd werd. Qua geografische positie: de opkomst van house in de ‘periferie’ van steden Chicago en Detroit. Qua positie in het muziekveld: niet meer mainstream onder meer door Disco Sucks!. En qua positie in de bredere Amerikaanse samenleving, waar, zoals in veel andere contexten, sociale stratificatie aanwezig is op basis van ras en seksualiteit.”