Verbod op geboortejaar en 24,62 euro voor een pak shag: wat is de beste maatregel om roken uit te bannen?

Iedereen die geboren is vanaf januari 2009 kan in het Verenigd Koninkrijk nooit meer sigaretten kopen. Als dit wetsvoorstel het Hogerhuis overleeft, krijgen de Britten de strengste antirookwet ter wereld. In 2056 zou dan nog maar 1,5 procent van de bevolking roken, is de verwachting. Maar is dit de beste maatregel om roken uit te bannen?

In het Verenigd Koninkrijk rookt ruim 12 procent van de veertienplussers, in Nederland rookte in 2021 bijna 10 procent van de twaalf- tot zestienjarigen. „De rokers van nu zijn meestal jong begonnen”, zegt Marc Willemsen, hoofd van de afdeling tabak van kennisinstituut Trimbos. „Dan wortelt de verslaving.” Dat ze het tot hun achttiende niet zelf mogen kopen, weerhoudt veel tieners om te beginnen. „Maar tussen de achttien en vijfentwintig jaar neemt het roken snel toe, daar moeten maatregelen ook op gericht zijn.” Zo’n 20 procent van de volwassenen rookt.

Ziektelast

De maatschappelijke kosten van roken per inwoner in Nederland bedragen 2.000 euro per jaar, volgens cijfers uit 2017. De kosten zitten vooral in verloren gezonde jaren en lagere levenskwaliteit. Bijna 10 procent van de ziektelast in Nederland komt door roken. Stoppen met roken is het beste wat je kunt doen als je geen kanker, hart- en vaatziekten of longziekten wilt krijgen, en heeft verband met nog veel andere aandoeningen, zoals diabetes en onvruchtbaarheid.

In 2040 gaat geen enkel kind ooit nog roken en rookt minder dan 5 procent van de volwassen, is het ambitieuze doel van de Nederlandse overheid. Nul procent zal het niet worden, maar het percentage rokers zal wel fors dalen, verwacht het RIVM. Roken aanpakken is makkelijker gebleken dan alcohol of obesitas bestrijden, omdat de tabaksindustrie niet mag lobbyen bij ambtenaren. Overheid en maatschappelijke organisaties konden daardoor in het Preventieakkoord (2018) harde afspraken maken, zoals hogere accijns, een vieze kleur voor de verpakking, tabak in winkels uit het zicht, en een verbod op rookruimten.

Roken in de auto

Een pakje van 20 sigaretten kost inmiddels gemiddeld 11,10 euro, een pakje shag werd 1 april in één klap ruim 7 euro duurder en kost nu 24,62 euro. Per 1 juli mogen supermarkten geen tabak meer verkopen, vanaf 2030 verdwijnt het bij tankstations en in 2032 is tabak alleen nog bij tabakszaken te koop.

In de piramide van effectieve maatregelen staat accijnsverhoging bovenaan, zegt Marc Willemsen. Maastrichts onderzoek onderschrijft dat. Ruim 80 procent van de stoppers zei dat prijs een rol speelde. „Voor jongeren is prijs een grotere belemmering dan voor volwassenen”, zegt Willemsen. Om in de buurt te komen bij de langetermijndoelen moeten de prijzen jaarlijks minimaal 10 procent stijgen, boven op de inflatie.

„Na prijs komt alles wat te maken heeft met beperking”, zegt Willemsen. Denk aan: minder verkooppunten, maar ook minder plekken om te kunnen roken. Op en rond scholen en universiteiten mag al nergens meer gerookt worden. „Je kunt dat verder uitbreiden”, zegt Willemsen. In België bijvoorbeeld is roken in de auto met kinderen verboden. Het verhogen van de leeftijd waarop je tabak mag kopen van achttien naar eenentwintig leidde in de VS tot een flinke daling.

Hulp bij het stoppen

Wetten en regels moeten overigens altijd samengaan met voorlichting, campagnes en hulp bij het stoppen, zegt Willemsen. De som der delen maakt preventie effectiever dan afzonderlijke maatregelen.

Lees ook Britten krijgen de strengste rookwet ter wereld

Of een eeuwig rookverbod voor mensen vanaf een bepaald geboortejaar werkt, weet niemand. „Bewijs zul je niet vinden omdat zo’n wet nog nergens is ingevoerd”, zegt Wanda de Kanter, longarts en betrokken bij het burgerinitiatief Nicotinee. Dat verzamelt 40.000 handtekeningen om een wetsvoorstel in de Tweede Kamer te krijgen waarin staat dat vanaf 2030 de leeftijdgrens voor de verkoop van alle nicotineproducten elk jaar één jaar omhoog gaat. „Iedereen geboren vanaf 2012 kan dan nooit meer tabak of vapers kopen.” Zo faseer je, net als in het Britse plan, het roken geleidelijk uit.

Om een verbod op geboortejaar te laten slagen is handhaving belangrijk, vult Willemsen aan. Het helpt dan als verkopers een vergunning moeten hebben die bij overtreding kan worden afgenomen.

Willemsen ziet in het VK een tweesporenbeleid: hard op tabak, zacht op e-sigaretten, die net zo goed nicotineverslaving veroorzaken. Als er een wet komt, moet die ook gelden voor vapen, zegt hij, „anders verlies je daar, wat je met anti-rookwetten wint”.