World Press Photo 2024: fotograaf Mohammed Salem geeft ‘inkijk in een onvoorstelbaar verlies’

Het lijken wel poppen, zonder gezichten, op de foto die Mohammed Salem maakte, de winnaar van de World Press Photo 2024. Maar het zijn geen poppen. Het is een Palestijnse vrouw in Gaza die haar overleden nichtje Saly van 5 jaar oud in haar armen houdt.

De Palestijnse vrouw is Inas Abu Maamar (36). Zij hoorde dat het huis van haar oom in Khan Younis was geraakt door Israëlische bommen. Ze rende er naartoe, zag de puinhopen en ging direct door naar het mortuarium van het nabijgelegen ziekenhuis. Daar zag ze haar nichtje liggen. “Ik verloor mijn bewustzijn toen ik haar zag”, zei de vrouw tegen Reuters. “Ik nam haar in mijn armen. De dokter vroeg of ik los wilde laten, maar ik zei dat ik bij haar wilde blijven.”

De doeken, de houding, de hand op het gezicht van het kind, het doet denken aan een piëta; Maria met het lichaam van de overleden Jezus op haar schoot. Een moeder die haar kind vasthoudt is een beeld dat vaker terugkeert bij World Press Photo, zegt Anna Lena Mehr, contest director van World Press Photo. “Het is een stil moment van afscheid en van enorm verdriet, een iconisch beeld.”

Zwangere vrouw

Zo is de World Press Photo van het jaar opnieuw een oorlogsfoto. Vorig jaar won het beeld van een zwangere vrouw op een brancard in Oekraïne, tussen de kapotgeschoten gebouwen. De vrouw zou kort na de foto overlijden. Dat beeld van de zwangere vrouw toonde het rauwe oorlogsgeweld terwijl de foto van dit jaar geserreerd is. De jury spreekt van een metaforische glimp van onvoorstelbaar verlies.

Foto’s van oorlogen hebben een lange geschiedenis bij World Press Photo. Zo is er op de tentoonstelling die vrijdag in De Nieuwe Kerk in Amsterdam opent onder meer een selectie te zien van beelden uit de Palestijnse gebieden door de jaren heen.

In het verleden hebben oorlogsfoto’s gezorgd voor een kanteling van de publieke opinie. Een bekend voorbeeld is het beeld uit 1968 van het zogenoemde napalmmeisje; de 9-jarige Phan Thi Kim Phuc die naakt, huilend en met brandwonden wegrent na een Amerikaans bombardement. Een ander beroemd voorbeeld komt eveneens uit Vietnam. Daarop is te zien hoe een geboeide Vietcongstrijder door een Vietnamese generaal door het hoofd wordt geschoten. De generaal werd gezien als schurk, maar wat de foto niet vertelt, is dat de geëxecuteerde persoon zelf verantwoordelijk was voor tientallen executies van burgers. Het slachtoffer was dus ook een schurk.

Ongewilde hoofdrolspelers

Dat is anders op het beeld van Salem en anders dan op de winnende foto van vorig jaar van de zwangere, dodelijk gewonde Oekraïense vrouw. Op deze foto’s zijn burgers de ongewilde hoofdrolspelers.

Een oorlogsfoto wordt een anti-oorlogsfoto, een aanklacht, door de betekenis die toeschouwers eraan ontlenen. Mehr denkt niet dat de fotograaf zelf, in dit geval Salem, bezig is een statement te maken. “Dit is een registratie van wat er op dat moment gebeurde. Hij liep in een drukke ruimte in het ziekenhuis, waar mensen naar dierbaren zochten. Toen viel zijn oog op deze vrouw die het kind vasthield en niet los wilde laten. Fotografen leggen vast, de interpretatie komt pas later.”

Lees ook:

Foto van gewonde zwangere vrouw bij Oekraïense kraamkliniek wint World Press Photo

De Oekraïense fotograaf Evgeny Maloletka legt de verschrikkingen van de oorlog in zijn land vast. Hij won daarmee de World Press Photo 2023.