World Press Photo bekroont ‘piëta’ van de Gaza-oorlog

Het vijf jaar oude, dode meisje is volledig in een wit laken gewikkeld. Ook het gezicht van haar tante, die haar in haar armen heeft genomen en zich diep over haar heen buigt, is niet te zien. Maar het grote verdriet is onmiskenbaar, in dit beeld van de Palestijnse fotograaf Mohammed Salem van persbureau Reuters.  

De jury die de foto uitriep tot World Press Photo van het Jaar prijst „de zorgvuldigheid en het respect” in de compositie van het beeld,  „dat ons aanspoort om niet ongevoelig te worden voor de gevolgen van oorlog”. De vijfjarige Saly kwam samen met haar moeder en haar zus om het leven, toen in oktober een Israëlische raket hun huis in de stad Khan Younis, in Gaza, trof. Haar tante, Inas Abu Maamar (36),  vond haar in het mortuarium.  

De fotograaf noemt de foto „een krachtig en triest moment, dat in bredere zin samenvat wat er in de Gaza-strook gebeurde”. De houding van de vrouw, haar hand op het hoofd van het gedode meisje, de vorm van haar in doeken gewikkelde lichaam, zouden in christelijke context als een klassieke piëtà kunnen worden gezien.  

Vorig jaar koos de jury een foto over de gevolgen van de oorlog tegen Oekraïne als Foto van het Jaar, waarop een zwaar gewonde zwangere vrouw te zien was, die na een Russisch bombardement wordt weggedragen op een brancard. Nu blijkt opnieuw dat niet de oorlogshandelingen zélf, maar de gevolgen ervan de meest sprekende persfoto opleveren.  

Dat blijkt ook uit de twee foto’s die  – dit jaar bij uitzondering – een speciale, eervolle vermelding van de jury krijgen. Leon Neal trof indirect de ontreddering en paniek, die op 7 oktober geheerst moet hebben op het Israëlische festivalterrein, waar Hamas-strijders honderden bezoekers vermoordden en tientallen ontvoerden. Zijn foto, voor Getty Images, toont een Israëlische militair die verloren tussen de restanten van het gruwelijk verstoorde festijn staat. Slachtoffers zijn niet te zien, wel achtergelaten matrasjes, slaapzakken, lege flesjes – herinneringen aan de vervlogen vrolijkheid. Het had de dag na ieder festival kunnen zijn, maar de wetenschap wat er gebeurd is geeft de foto zijn krachtige, sombere lading.  

Explicieter is de foto van Mustafa Hassouna (Anadolu Images). Die toont eveneens een eenzaam individu tussen wat de oorlog teweeg heeft gebracht, maar hier domineren gevolgen van het oorlogsgeweld het beeld uitdrukkelijk. Een vrouw zoekt zich een weg tussen bergen van brokken beton, restanten van door Israël kapot gebombardeerde appartementengebouwen in Gaza. Staat ze op het punt haar handen ten hemel te heffen, of houdt ze er haar evenwicht mee?

Het Verhaal van het Jaar

Dat thema’s die níet het dagelijks nieuws domineren ook urgente onderwerpen kunnen zijn, bewijst World Press Photo met de keuze in de categorie Verhaal van het Jaar. De Zuid-Afrikaanse fotograaf Lee-Ann Olwage werkt aan een langlopend project over dementie, waarvan de nu bekroonde reeks deel uitmaakt. De foto’s voor het magazine GEO tonen scènes uit het dagelijks leven van een familie met een dementerende grootvader in Madagascar.  

Dementie mag daar een maatschappelijk stigma met zich meedragen, de beelden van Olwage tonen een liefdevol gezin, waarin de grootvader met warmte wordt omringd en als vanzelfsprekend deel uitmaakt van de alledaagse activiteiten. Zoals wanneer ‘Dada Paul’ en zijn kleindochtertje Odliatemix zich samen, schijnbaar voor een spiegel, netjes aankleden om naar de kerk te gaan. De man heeft al zeker elf jaar dementie, en wordt verzorgd door zijn dochter Fara.

Een gezin in Madagascar, waarin de dementerende grootvader als vanzelfsprekend deel uitmaakt van de alledaagse activiteiten.

Foto’s: Lee-Ann Olwage/GEO

Prijs voor het beste lange-termijnproject

Op basis van zijn eigen ervaring als migrant, die in 2017 uit Venezuela naar Mexico kwam, richt fotograaf Alejandro Cegarra zich in een langlopend project op migranten in Mexico. Met oog voor hun vasthoudendheid in vaak extreem moeilijke en gevaarlijke omstandigheden.

Eén van de bekroonde foto’s toont een migrant die over een vrachttrein loopt. Het is een middel van transport dat veel migranten die geen geld voor smokkelaars hebben gebruiken, ondanks de grote risico’s die eraan verbonden zijn.

Prijs voor het beste Open Format

Op een bijzondere manier besteedt World Press Photo aandacht aan de oorlog tegen Oekraïne. In de categorie Open Format is het project War is personal (Oorlog is persoonlijk) van de Oekraïense fotograaf en documentairemaker Julia Kochetova bekroond. Met een online collage van foto’s, tekeningen, muziek, dagboekfragmenten en poëzie maakt ze op haar website invoelbaar hoe haar leven, en dat van andere twintigers en dertigers, in een land in oorlog eruit ziet.  

De jury noemt het project „een complexe verkenning van de emotionele en psychologische tol, waarin niet alleen verlies, pijn, wanhoop en berusting tot uiting komen, maar ook hoop en veerkracht”.

Beelden uit het online project War is personal van Julia Kochetova

Foto’s: Julia Kochetova

Correctie (23 april 2024): In een eerdere versie van dit artikel stond Mamaar in plaats van Maamar . Dat is hierboven aangepast.