‘Bedrijven en overheid moeten plan maken voor oorlogseconomie’
Het Nederlandse bedrijfsleven moet zich serieus voorbereiden op een scenario waarin we in een oorlog terechtkomen. Dat benadrukken werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland in hun visie voor de komende jaren.
‘Voor het eerst sinds het einde van de Koude Oorlog is de veiligheid van ons land in het geding’, schrijven ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland in een gezamenlijke visie. Er is oorlog in Oekraïne, Rusland stelt zich vijandig op tegenover Europese landen, maar de Verenigde Staten zijn ondertussen geen vanzelfsprekend militair schild meer voor Europa. Industrie én overheid moeten zich daarom – letterlijk en figuurlijk – wapenen tegen oorlogsdreiging, vinden de ondernemersorganisaties.
De twee organisaties, de belangrijkste lobbyclubs namens het Nederlandse bedrijfsleven, sloegen drie jaar geleden samen een nieuwe koers in. Daarin speelde de term ‘brede welvaart’ een sleutelrol. Niet alleen de economische productie moest leidend zijn, ook duurzaamheid en sociaal beleid werden tot kernpunten benoemd.
Dat blijft zo, benadrukken VNO-NCW en MKB-Nederland. Maar de geopolitieke situatie vraagt nu om een vierde speerpunt: een ‘weerbaar Nederland’. Zo moeten overheid en bedrijfsleven zich óók voorbereiden op scenario’s waarin het oorlog wordt en waarin fabrieken bijvoorbeeld in het landsbelang overschakelen op de productie van wapens.
Oorlogseconomie
“We hopen natuurlijk dat dat nooit nodig is”, zegt VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen. Maar aan zo’n ‘oorlogseconomie’ gaan nog een aantal fases vooraf, benadrukt ze ook. Het is hoe dan ook nodig om zelf méér wapens te gaan produceren; dat doet Nederland nu maar nauwelijks.
“Dat vraagt om samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven”, zegt Thijssen. “Stel dat je in Nederland drie keer zo veer militair materieel wil produceren, dan moeten niet alleen producenten kunnen opschalen.” Ook toeleverende bedrijven moeten – al dan niet met overheidssteun – kunnen groeien. “Dat gaat niet als de overheid zegt: ‘We betalen achteraf als het materieel er is’. Dan moeten er vooraf afspraken komen over investeringen.” Een pleidooi voor een soort groot defensiefonds dus? Daar wil Thijssen nog niet op vooruit lopen. “Zo ver zijn we nu nog niet.”
Weerbaarheid gaat over meer dan wapens en oorlogsscenario’s, benadrukt Thijssen ook. “Denk ook aan cybersecurity: ook het tegengaan van online criminaliteit vraagt om maatregelen waarbij overheid en bedrijfsleven samenwerken.” Nog zo’n punt: de strategische positie van Nederland in de wereld. “Voor grondstoffen zijn we nu sterk afhankelijk van een land als China.” Daarbij komt ook een ander groot thema als duurzaamheid weer om de hoek kijken. “Als we meer kunnen hergebruiken en de economie circulairder wordt, verkleinen we ook die afhankelijkheid.”
Voedsel van strategisch belang
VNO-NCW en MKB-Nederland benadrukken ook het strategisch belang van voedsel: juist in een onzekere wereld is de productie van én de kennis over eten veel waard. Dat streven lijkt wel weer op gespannen voet te staan met de noodzaak die de twee organisaties zien om snel tot minder stikstofuitstoot te komen.
“Nederland is vooral op het gebied van agrarische technologie toonaangevend”, reageert Thijssen. “Denk aan onze kassen en zaadveredelaars.” Met de krimp van het aantal dieren houden zelfs de meeste agrarische organisaties inmiddels rekening, constateert ze. “Al is het wel van belang dat we óók genoeg voedselproducenten over houden. Die kritische massa is nodig om ook die agritechbedrijven te kunnen behouden.”
Onheilstijding
Aan de herziene koers valt verder vooral op dat die kan overkomen als een onheilstijding. De ondernemersorganisaties wijzen op de toenemende maatschappelijke onvrede en het dalende vertrouwen in de overheid. Ze besteden dus veel aandacht aan de instabiele buitenwereld. Er is nog altijd een urgent klimaatprobleem. En ook het klimaat voor ondernemers verslechtert, onder meer doordat het land op slot zit: de stikstofcrisis houdt immers aan. De bouw van woningen en de uitbreiding van de capaciteit van het elektriciteitsnet blijft nog altijd achter.
Gaat het allemaal echt zó slecht? “Dat is ook wel een beetje dubbel”, relativeert Thijssen. “Economisch gaat het nog altijd best aardig. En de bestaanszekerheid is volgens het CBS hoger dan ooit. Maar tegelijkertijd gaan er een hoop dingen niet goed én hebben we te maken met een snel veranderende geopolitieke werkelijkheid. Als ondernemers willen we graag onderdeel zijn van de oplossing voor de grote problemen in Nederland.”
Lees ook:
Jawel, Nederland heeft een defensie-industrie, maar voor bommen en raketten moet je toch echt de grens over
Defensie is in. Europese landen schroeven hun uitgaven aan defensie op. Hebben Nederlandse bedrijven daar wat aan? En wat voor defensie-apparatuur maken die eigenlijk?