In het Midden-Oosten dreigt de giftige tango die escalatie heet

Niet eerder was in de afgelopen zes maanden het gevaar zo groot dat de strijd in Gaza een regionale oorlog doet ontbranden. Na de Iraanse aanval met raketten en drones van zaterdag op Israël, een vergelding voor de Israëlische aanval twee weken geleden op de Iraanse ambassade in Damascus, staan beide landen op de rand van een gewapend conflict dat het hele Midden-Oosten kan meetrekken. Daar zullen dan ook de Verenigde Staten bij betrokken raken.

De grote vraag is: wat gaat Israël doen? Zal de Iraanse aanval weer leiden tot een Israëlische tegenreactie, die op zijn beurt Iran niet over zijn kant kan laten gaan? Escalatie, heet die giftige tango. Het is een scenario dat zeer wel tot de mogelijkheden behoort, alle pogingen van de buitenwereld ten spijt om de partijen tot beheersing te bewegen. De ogen zijn bovenal gericht op de leiders van Israël en de VS, premier Benjamin Netanyahu en president Joe Biden.

Het oorlogskabinet van Netanyahu kwam zondag in spoedzitting bijeen om de opties te bespreken. Dát Israël met een vergelding zal komen, lijkt onvermijdelijk. Teheran maakt Israël al tientallen jaren het leven zuur, maar altijd werden hulptroepen als Hezbollah daarvoor ingezet. Niet eerder bestond Iran het om rechtstreeks aan te vallen, vanuit Iran op Israëlisch grondgebied. Er is een lijn overschreden.

De-escalatie

In Israël klinkt de roep om wraak, in zowel de samenleving als de politiek. De ultrarechtse minister Itamar Ben-Gvir vindt dat de reactie van Israël ‘verpletterend’ moet zijn. Kennelijk vond Iran de Israëlische afschrikking niet afschrikwekkend genoeg, dus heeft het land wat dat betreft een lesje nodig.

Het is nu aan de VS om de schade zoveel mogelijk te beperken. Al vóór zaterdag bleek uit alles dat de Amerikanen volstrekt geen behoefte hebben aan nog meer geweld in het Midden-Oosten; ‘de-escalatie’ is het trefwoord in Washington.

Biden benadrukte de ‘onwankelbare’ steun van de VS voor de veiligheid van Israël, maar volgens diverse Amerikaanse media heeft hij zondag tegen Netanyahu gezegd dat de VS een Israëlische tegenaanval tegen Iran niet zullen steunen. Al is niet precies duidelijk wat hij daarmee bedoelde, in ieder geval is het een veelbetekenend signaal: de VS willen niet door Israël een oorlog in gerommeld worden.

Dat was ook duidelijk de toon van John Kirby, woordvoerder van het Witte Huis voor veiligheidszaken. ‘We zijn niet uit op meer spanningen in de regio’, zei hij tegen CNN. ‘We zijn niet uit op een breder conflict.’

Uit zijn woorden bleek ook wat zo ongeveer de boodschap was van Biden aan de Israëlische premier: tel je zegeningen. ‘Biden heeft Netanyahu gezegd het gebeurde te beschouwen als een overwinning’, aldus Kirby. Er is nauwelijks schade, alles wat Iran op Israël afvuurde is uit de lucht gehaald: tientallen drones, vele ballistische raketten en kruisraketten. ‘Een ongelooflijk succes’, volgens Kirby. ‘Het bewijst dat Iran niet de militaire kracht is die het beweert te zijn.’

Kunst

De kunst is nu om Israël ervan te overtuigen met een tegenzet te komen die serieus genoeg is om de afschrikking te herstellen, maar niet zo hard dat Iran zich genoodzaakt ziet opnieuw een vernedering te vergelden. De machthebbers in Teheran kunnen dan, zoals ze zondag zeiden, het conflict over de vernietigde ambassade als ‘afgerond’ blijven beschouwen.

Maar of Netanyahu wil luisteren? Hij heeft er in ieder geval alle reden voor, zei de linkse Israëlische journalist Gideon Levy op CNN: ‘Israël is vannacht gered door de VS. Je zou verwachten dat Netanyahu nu meer zal gehoorzamen.’

Ook aan de andere kant van het spectrum wordt in Israël gedacht dat de bordjes sinds zaterdagavond verhangen zijn, maar dan op een heel andere manier. Kolonel Peter Lerner, woordvoerder van het Israëlische leger, zag een ‘strategische alliantie’ ontstaan van beschaafde landen. Al degenen die zorgen hebben over Iran, zei hij, moeten de rijen sluiten.

Dat is precies waar Netanyahu de Amerikanen graag ziet: zij aan zij met de Israëliërs, onwrikbaar tegen Iran, Hezbollah, de Houthi’s en Hamas. Dat heeft voor hem een extra voordeel: het lijkt nu even niet het handigste moment om Israël onder druk te zetten zich in Gaza in te tomen.