Oekraïne schrapt de presidentsverkiezingen, maar (bijna) niemand heeft daar problemen mee

Als er geen oorlog zou zijn geweest, voerde Volodymyr Zelensky nu campagne. Het zou een felle strijd zijn, zoals dat in Oekraïne gaat. In 2019, bijvoorbeeld, organiseerden hij en zijn opponent, Petro Porosjenko, een debat in het voetbalstadion van Kyiv. Toen won de nieuwkomer glansrijk de tweestrijd; de zittend president ging de oppositie in.

Maar nu het oorlog is, zal op de dag van de geplande presidentsverkiezingen, 31 maart, geen enkel stembureau open zijn; het wordt een dag zoals als alle andere. De grondwet van Oekraïne is namelijk kraakhelder: tijdens de staat van beleg zijn er geen verkiezingen.

“Stel dat de Russen ons op de verkiezingsdag massaal met raketten beschieten. Dan moeten de stembureaus dicht. En als er dan slechts vijf procent opkomst is; wie zal zo’n uitslag accepteren?”, zegt Olga Aivazovska, voorzitter van Opora, de grootste onafhankelijke toezichthouder op de verkiezingen in Oekraïne. Haar organisatie werd opgericht na de Oranje Revolutie (2004), een volksopstand na massale verkiezingsfraude van voormalig president Viktor Janoekovitsj. “Wij beseffen als geen ander het belang van vrije en eerlijke verkiezingen”, zegt ze.

Kritiek uit het buitenland

Het gebrek aan veiligheid is slechts een van de redenen om geen verkiezingen te organiseren. Sinds de invasie is de bevolkingsregistratie een chaos. Zes miljoen Oekraïners – vier miljoen kiesgerechtigden – vluchtten naar het buitenland; miljoenen raakten intern ontheemd.

Bovendien zijn er grofweg een miljoen militairen, die hun positie onmogelijk kunnen verlaten om naar de stembus te gaan. Grote delen van het land zijn bezet, en het front beweegt elke dag. “Na de inname van Avdiivka is de Russische opmars niet gestopt”, zegt Aivazovska. “De afgelopen tijd zijn we weer een aantal dorpen kwijtgeraakt.”

Afgelopen jaar, nadat duidelijk werd dat de parlementsverkiezingen niet plaats zouden vinden, kwam er toch kritiek uit het buitenland. “Oekraïne moet vrije en eerlijke verkiezingen organiseren” sprak de Nederlandse voorzitter van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa, Tiny Kox, in een interview met de Oekraïense krant Ukrainska Pravda.

“Hoe jullie dat doen is niet aan ons, maar zonder verkiezingen kan een democratie niet functioneren.” Een Amerikaanse senator, de Republikein Lindsey Graham, voerde tijdens een bezoek aan Kyiv de druk op. “In 2024 moeten er verkiezingen zijn, zelfs als jullie land nog steeds wordt aangevallen.”

Ook de oppositie wil geen verkiezingen

Het bracht president Zelensky ertoe publiekelijk te verklaren dat hij niet tegen verkiezingen in 2024 is. “Dat kost wel miljarden. Laten we die kosten delen, en laten we dan ook samen het risico dragen, en waarnemers naar de frontlinie sturen”, sprak hij laconiek.

Volgens Olga Aivazovska speelt de Amerikaanse twijfel over steun aan Oekraïne een rol. “Binnen de Republikeinse Partij zoekt een bepaalde groep naar argumenten waarom Oekraïne geen democratie meer is”, denkt ze. “En dat terwijl de legitimiteit van de president in de grondwet is verankerd. Daar is geen twijfel over.”

Zelfs bij de Oekraïense oppositie is geen steun te vinden voor een stembusgang. Verkiezingen zouden in hun nadeel zijn, zegt Maria Ionova, parlementariër van de grootste oppositiepartij, Europese Solidariteit. “Er is geen gelijk speelveld voor politieke competitie.”

Sinds de invasie zenden de meeste grote tv-zenders een landelijke televisiemarathon uit. Daarbij krijgen regeringswoordvoerders veel ruimte en weinig kritiek. Ook zou het ontbreken aan onafhankelijke waarnemers. “Als er, zoals nu, elke dag burgers worden gedood en kinderen sterven, zou er ook maar één buitenlandse waarnemer aan het werk gaan?” vraagt de opposant retorisch.

‘Eenheid is ons belangrijkste wapen’

Ze noemt het “pijnlijk” dat er discussie wordt gevoerd over de Oekraïense verkiezingen – terwijl in Rusland geen serieuze rivalen van president Vladimir Poetin zich kandidaat konden stellen voor de stembusgang van 17 maart; oppositielid Aleksej Navalny werd zelfs gedood. “De Russische verkiezingen vonden ook plaats in de illegaal bezette gebieden van Oekraïne”, vult Maria Ionova aan. Ze roept Europa op Poetin niet als president te erkennen.

Het stopzetten van de politieke campagne in Oekraïne is ook een ethische kwestie, voegt Ionova toe. “Als mensen sterven aan het front, wil je elkaar niet bekritiseren. Eenheid is ons belangrijkste wapen. Een verkiezingscampagne betekent het eind van de eenheid”.

Toch is van die eenheid niet altijd sprake. Zo werd de leider van haar partij, voormalig president Petro Porosjenko, in december tegengehouden bij de grens toen hij, naar eigen zeggen, in Europa en Amerika steun wilde vergaren voor Oekraïne. Hij noemde de gebeurtenis “een aanval op de eenheid.”

De eerste oorlogsperiode

Ook andere parlementariërs van zijn partij werd een bezoek aan de VS ontzegd, onder wie Maria Ionova, en Ivanna Klympush-Tsintsadze, die zelfs sprak van “een aanval op de democratie, het machtsevenwicht en de rechtsstaat”. “De regering moet haar houding jegens oppositie veranderen. Dit is niet hoe een democratie behoort te functioneren”, beaamt Ionova.

Op de regering wordt gelet, benadrukt Olga Aivazovska. “Democratie gaat niet alleen over verkiezingen. Het gaat over de invloed die de samenleving uitoefent op de macht.” Zo wilden politici onlangs in een nieuwe wetstekst over lobbyen – een voorwaarde voor EU-lidmaatschap – belemmeringen opwerpen voor activiteiten van ngo’s zoals Opora, die immers lobbyen voor hervormingen. Na druk van activisten werd de wetstekst aangepast.

Ook wilde het parlement de voor politici geldende verplichting van het declareren van eigendommen opschorten, net als in de eerste oorlogsperiode. Na de inzameling van honderdduizend handtekeningen ging die eis van tafel. “De Oekraïners sterven momenteel om over hun eigen land te kunnen beslissen. Zij zullen een autoritair regime nooit accepteren”, concludeert de verkiezingswaarnemer.

Lees ook: De biografie van Zelensky biedt een unieke kijk op de man én de oorlog

Een heldendicht is zijn boek over de Oekraïense president Volodymyr Zelensky bepaald niet. Simon Shuster, journalist van Time, tekent zijn eigen waarnemingen op, maar vooral die van mensen rond de president. Dat biedt een unieke kijk op de man.