Eddy van Wessel fotografeert zijn verbazing. ‘Iedere keer weer’

Eigenlijk moet je het niet doen: Eddy’s Oorlog ’s avonds laat bekijken, voor het slapen gaan. Daar gaat je nachtrust. Maar tegelijkertijd had ik dit portret van oorlogsfotograaf Eddy van Wessel, over zijn werk aan het Oekraïens-Russische front, nooit willen missen.

Zie de geteisterde mens, juist tijdens deze lijdensweek. Ieders ogen moeten hiervoor geopend blijven.

De documentaire won woensdag op het Movies that Matter Festival de prijs voor de beste Nederlandse film en donderdag stond hij geprogrammeerd op NPO2. Ik zag hem al een paar dagen eerder, omdat ik vooruit wilde werken. Er is in Zwitserland een klein Van der Basje geboren, een meisje dat de ouwe opa en ik zo snel mogelijk willen zien. Dus dan maar even doorhalen.

Een man die nooit rookte, maar nu niet meer zonder sigaretten kan

Kan het contrast groter, tussen de onberedeneerde vreugde om een nieuw lief leventje en de horror van anderhalf uur rondkijken in een kapotgeschoten land, geterroriseerd door bommen en granaten? Ik zat geregeld met tranen in mijn ogen voor het scherm. Eddy’s Oorlog laat zien hoe onze gelauwerde fotograaf een jaar rondliep in deze doodenge wereld. Filmmaker Joost van der Valk volgde hem met zijn camera op de voet en dat heeft geresulteerd in een vruchtbaar samenspel tussen bewegend beeld en verstilde scènes. Ze versterken elkaar absoluut.

Neem de filmbeelden waarin een oude man - althans hij oogt oud, maar is niet allemaal verdriet? - zijn kapotgeschoten huis laat zien, en de kamer waar zijn vrouw stierf. Een man met natte ogen, die nooit rookte maar nu niet meer zonder sigaretten kan. Buiten fotografeert Van Wessel hem met een puppy in zijn ruwe knuisten. De toch al zo sprekende foto vertelt nu een nog veel groter verhaal.

Ook Van Wessels portretten en actiefoto’s van dappere Oekraïense soldaten krijgen dankzij de documentaire een extra laag. Er komen knallende geluiden bij, een vermoeden van brandlucht. En angstzweet. Je hebt gezien welk gevaar Van Wessel zelf al liep tijdens het maken van de foto’s. Dan te bedenken wat die mannen en vrouwen riskeren.

Fotografie of pornografie?

Eddy’s Oorlog probeert te begrijpen wat Van Wessel drijft. De fotograaf is getrouwd, heeft kinderen, houdt van zijn gezin, heeft een fijn thuis in Zweden. Toch zoekt hij keer op keer de brandhaarden van de wereld op. Hij is een rasechte verslaggever, die steeds weg moet om de verhalen van de wereld vast te leggen. Als een zoektocht naar het zijn. Het zijn van hemzelf, van de mensen die hij fotografeert, van de mens. “Ik fotografeer letterlijk mijn verbazing, iedere keer weer”, zegt hij in de documentaire.

Afgestompt lijkt Van Wessel niet, en wil hij ook niet zijn. Bij het verbrande en kapotte lichaam van een achtergelaten Russische soldaat vraagt hij zich hardop af of hij bezig is met fotografie of pornografie. Fotografie, besluit hij. Want het dode lichaam vertelt het verhaal van het oprukkende Oekraïense leger. Maar hoe er wel een ‘fatsoenlijk’ plaatje van te maken?

“Wat je voelt kun je fotograferen”, zegt Van Wessel. Zonder gevoel breng je niets over. Hij en ook zijn vrouw vertellen hoe het vaderschap zijn stijl heeft veranderd. Daarvoor wilde hij altijd midden in de actie staan. Nu zet hij vaker even een stap naar achteren, om het grotere verhaal te tonen.

Het verhaal dat oorlog gruwelijk is. Wanneer gaat die kennis iets opleveren?

Vier keer per week schrijven Renate van der Bas en Maaike Bos columns over televisie.

Lees ook:

Interview met Eddy van Wessel

De veelvuldig gelauwerde oorlogsfotograaf Eddy van Wessel komt in Oekraïne op plaatsen waar bijna geen andere fotografen zijn te vinden. Ervaring en intuïtie leren hem welke risico’s verantwoord zijn.

Filmrecensie: Eddy’s oorlog

Eddy van Wessel is altijd op zoek naar de beste foto.