Een jaar na zijn arrestatie zit Evan Gershkovich nog altijd als gijzelaar van het Kremlin in een Russische cel

Elke keer als de dag dichterbij komt dat het voorarrest van Evan Gershkovich in theorie afloopt, heeft Pjotr Sauer goede hoop. Afgelopen week was dat niet anders. Terwijl 29 maart naderde, hoopte Sauer ook deze keer weer dat de Russische autoriteiten dit keer wél een datum zouden vaststellen voor de rechtszaak van zijn beste vriend en correspondent van de Amerikaanse krant The Wall Street Journal.

Het draaide voor de zoveelste keer uit op een bittere teleurstelling. Afgelopen dinsdag maakte een rechtbank in Moskou bekend dat het voorarrest van de 32-jarige Gershkovich voor de vierde keer sinds zijn arrestatie met drie maanden wordt verlengd. De Amerikaanse journalist blijft in ieder geval tot 30 juni in voorlopige hechtenis zitten. “De dagen waarop naar buiten komt dat Evan nog langer vast blijft zitten, zijn altijd extra moeilijk”, vertelt Sauer (31) over de telefoon. “Maar zeker in de week dat hij precies een jaar vastzit, is het extra pijnlijk.”

Valse aanklachten

Het is vrijdag exact een jaar geleden dat Gershkovich door de Russische veiligheidsdienst FSB werd gearresteerd op verdenking van spionage tijdens een reportagereis in de Centraal-Russische stad Jekaterinenburg. Bewijs voor de aanklachten hebben de Russische autoriteiten nooit naar buiten gebracht. Daarmee is de Amerikaan de eerste buitenlandse journalist sinds het eind van de Koude Oorlog die vanwege dergelijke valse aanklachten vastzit in Rusland. Mocht het tot een veroordeling komen dan riskeert hij een celstraf van maximaal twintig jaar.

Hoewel de Amerikaanse regering, The Wall Street Journal en de familie en vrienden van Gershkovich de aantijgingen tegen hem in alle toonaarden ontkennen, hoopt Sauer desalniettemin dat er snel een rechtszaak komt. “Mijn hoop is dat Evan snel wordt berecht, zodat hij ook sneller kan worden geruild voor een Russische gevangene in het Westen.” Die hoop is niet onterecht: in het verleden ruilde het Kremlin vrijwel uitsluitend veroordeelde gevangenen uit.

Ook Gershkovich zelf wil liever vandaag dan morgen voor het gerecht verschijnen, weet Sauer die wekelijks brieven schrijft met zijn vriend die nu al een jaar in de beruchte Lefortovo-gevangenis in Moskou zit. “Hij zit nu in een hele kleine cel met één medegevangene. Hij heeft alleen contact met hem, de bewakers en af en toe zijn advocaten. Als hij wordt veroordeeld, gaat hij waarschijnlijk naar een strafkolonie. Daar kan hij meer sociaal contact hebben, met verschillende mensen praten en meer bewegen.”

Huurmoord in opdracht van het Kremlin

Daarnaast hoopt Gershkovich vanzelfsprekend ook zelf dat een veroordeling een gevangenenruil dichterbij brengt. Hoewel Sauer vanwege de gevoeligheid van het onderwerp niets kwijt kan over de onderhandelingen achter de schermen, kwamen er de afgelopen tijd wel steeds meer berichten naar buiten over een op handen zijnde ruil.

Vorige maand zinspeelde de Russische president Vladimir Poetin zelfs in een interview met de Amerikaanse politiek commentator Tucker Carlson op een mogelijke gevangenenruil. Zo zei hij dat “er een doorlopende dialoog is” met de Verenigde Staten, voordat hij stelde dat “ik niet uitsluit dat de persoon waar u naar verwijst, meneer Gershkovich, mogelijk naar zijn thuisland terug kan keren.”

In ruil voor de journalist zou het Kremlin de 58-jarige FSB-agent Vadim Krasikov willen, die in Duitsland een levenslange gevangenisstraf uitzit vanwege een moord in een park in Berlijn in 2019. Een huurmoord in opdracht van het Kremlin, zo stelde een Duitse rechtbank vast. Het slachtoffer was de in Georgië geboren etnische Tsjetsjeen Zelimchan Changosjvili die begin deze eeuw in Tsjetsjenië tegen de Russen vocht.

Hoewel Poetin Krasikov tijdens het interview niet bij naam noemde, lieten zijn woorden over de ‘Russische patriot’ die een levenslange celstraf uitzit voor ‘het liquideren van een bandiet’ in ‘een van de Europese hoofdsteden’ weinig te raden over.

Een ruil ligt ingewikkeld

Een onschuldige journalist voor een veroordeelde huurmoordenaar. Het is een volstrekt onevenredige ruil die naadloos aansluit bij de gijzeldiplomatie waar Moskou zich al eerder schuldig aan maakte toen het eind 2022 de Amerikaanse basketbalster Brittney Griner uitruilde voor de beruchte Russische wapenhandelaar Viktor Boet.

Griner zat tegen die tijd al bijna tien maanden vast in een Russische cel vanwege vermeend drugsbezit waarvoor de rechter haar negen jaar oplegde. Boet werd daarentegen in 2012 veroordeeld tot 25 jaar cel vanwege onder meer samenzwering om Amerikanen te vermoorden en het kopen en exporteren van luchtafweerraketten.

Toch ligt een gevangenenruil in het geval van Gershkovich een stuk ingewikkelder. Doordat Duitsland vanwege Krasikov eveneens onderdeel is van het proces, kunnen de Amerikanen en de Russen niet één op één met elkaar onderhandelen. Eind vorige maand berichtte de Britse krant The Financial Times op basis van Amerikaanse en Duitse diplomatieke bronnen bovendien dat de bereidwilligheid tot een ruil in Berlijn een stuk minder zou zijn sinds de dood van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny eerder die maand.

De bronnen meldden dat er vlak voor de dood van Navalny concrete onderhandelingen waren over een gevangenenruil waarbij Moskou Navalny, Gershkovich en Paul Whelan vrij zou laten, een Amerikaanse marinier die al sinds december 2018 in Rusland vastzit waar hij een celstraf van zestien jaar uitzit vanwege veronderstelde spionage.

Geen boegbeeld meer

In ruil voor het drietal zou Berlijn FSB-agent Krasikov vrijlaten. Aangezien Navalny een grote schare volgers in Duitsland heeft en hij in 2020 in het Berlijnse Charité ziekenhuis revalideerde nadat hij in augustus dat jaar werd vergiftigd met het Russische zenuwgas novitsjok, zouden de Duitsers wel oren hebben naar een deal waar hij onderdeel van was.

Maar volgens een Duitse regeringsfunctionaris die met The Financial Times over de kwestie sprak, bekoelde de Duitse bereidwilligheid nadat Navalny op 16 februari overleed in een arctisch strafkamp. “Ze hebben nu niemand meer in gedachten waarvan ze het de moeite waard vinden om een door de staat gesteunde moordenaar voor uit te ruilen”, zo legde een Amerikaanse functionaris de ingezakte animo in Berlijn uit. “Ze hebben geen boegbeeld meer dat ze vrij proberen te krijgen.”

Ook het Amerikaanse Time, dat Gershkovich deze maand levensgroot op de cover van het tijdschrift plaatste, liet een functionaris uit Washington aan het woord die stelde dat er weliswaar nog geen formeel verzoek over een ruil lag, maar dat Berlijn in ‘beginnende gesprekken’ steeds meer bereid leek Krasikov vrij te willen laten. Nu Navalny dood is, “is dat idee bekoeld in Duitsland.”

Daarnaast zou de politieke context volgens een andere bron in Washington die met Time sprak ook meespelen. Nu de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november voor de deur staan, zou Poetin willen voorkomen dat zijn Amerikaanse evenknie Joe Biden een politieke overwinning binnensleept door Gershkovich en Whelan naar huis te halen. Het Kremlin ziet vermoedelijk namelijk liever ziet dat Donald Trump volgend jaar het Witte Huis betreedt. Niet voor niets werd ook basketbalster Griner pas ná de Amerikaanse midterms in november 2022 vrijgelaten.

‘Ik kan niet tolereren dat Navalny vrijkomt’

De geruchtenmachine begon nog harder te draaien toen Maria Pevtsjich, de voorzitter van Navalny’s anti-corruptieorganisatie FBK, op maandag 26 februari in een video op YouTube verklaarde dat ze een dag voor de moord op de oppositieleider “informatie had ontvangen dat de onderhandelingen in een laatste fase zaten.”

Volgens haar kreeg Poetin begin februari een deal voorgeschoteld via de Russische oligarch Roman Abramovitsj, die eerder ook een belangrijke rol speelde bij onderhandelingen over de uitruil van krijgsgevangenen tussen Rusland en Oekraïne. Maar, zo beweerde Pevtsjich, Poetin liet Navalny op het laatste moment om het leven brengen om de deal te torpederen en zodoende te voorkomen dat zijn aartsvijand op vrije voeten zou komen.

Het bracht Pevtsjich tot de slotsom dat “Poetin duidelijk werd verteld dat de enige manier om Krasikov te krijgen was door hem te ruilen voor Navalny. ‘Wacht even’, dacht Poetin toen. ‘Ik kan het niet tolereren dat Navalny vrijkomt. En aangezien ze in principe bereid zijn om Krasikov te ruilen, moet ik de onderhandelingstroef gewoon uit de weg ruimen en te zijner tijd iemand anders aanbieden.’” Het Kremlin stelde bij monde van woordvoerder Dmitri Peskov tegenover The Financial Times niets van een dergelijke overeenkomst te weten.

‘Hij is ijzersterk’

Gershkovich zelf heeft hoe dan ook een broertje dood aan het diplomatieke getouwtrek achter de schermen zolang er geen concrete acties uit voortvloeien. Doordat zijn zaak vanwege de spionageaanklacht achter gesloten deuren plaatsvindt, is het daarnaast ook voor Sauer gissen naar het verdere verloop ervan. “We weten gewoon niet hoe het verder gaat. Het enige wat wij kunnen doen is ervoor zorgen dat zijn zaak onder de aandacht blijft in de media en daardoor bij Amerikaanse en Europese politici op de agenda blijft.” Zo zijn Sauer en een aantal van Gershkovich’s beste vrienden vrijdag in Berlijn waar ze onder andere een media-actie op touw gaan zetten vanwege het éénjarig ‘jubileum’ van zijn gevangenschap.

Ondertussen zit Gershkovich tijdens deze grimmige mijlpaal nog altijd vast in zijn cel. “Hij is zich zeker bewust van het feit dat het alweer een jaar geleden is”, weet Sauer. “Maar verder is het voor hem persoonlijk vrijdag een dag als elke andere. Alle dagen in de gevangenis zijn voor hem uiteraard zowel fysiek als mentaal zwaar.”

Al benadrukt hij dat zijn vriend zich sterk houdt. “Uit zijn brieven blijkt dat hij gelukkig nog altijd zijn humor niet is verloren. En hij verkeert fysiek en mentaal in relatief goeden doen. Hij schrijft veel brieven om op de hoogte te blijven van de levens van zijn familie en vrienden, hij leest ontzettend veel boeken en doet aan sport in zijn cel. Zo komt hij zijn dag door en overleeft hij zijn gevangenschap. Hij is ijzersterk en dat is bewonderenswaardig.”

Lees ook:

In de Lefortovo-gevangenis waar Evan Gershkovich vastzit wil Rusland gevangenen mentaal breken

Wall Street Journal-verslaggever Evan Gershkovich zit al vijf maanden in voorarrest in de beruchte Lefortovo-gevangenis in Moskou. Het complex is al decennia het epicentrum van de politieke onderdrukking in Rusland.

Pjotr Sauer over zijn beste vriend: ‘Totdat Rusland Evan Gershkovich vrijlaat ben ik mezelf niet’

Journalist Evan Gershkovich zit al vier maanden in een Russische cel op basis van valse aanklachten. Pjotr Sauer houdt zijn lot onder de aandacht. ‘Mijn leven staat in het teken van Evan.’