Actrice Marianne Seine (1960-2024) kon als geen ander zonder woorden kleinmenselijke gevoelens uitdrukken

Ze had zich zo verheugd weer een lente en zomer lang te spelen in een van de grote buitenproducties van ‘haar’ Vis à Vis. Jaarlijks komen daar dertig- tot veertigduizend toeschouwers op af.

Ruim dertig jaar geleden richtte actrice en theatermaker Marianne Seine (63) met levenspartner Arjen Anker (1959-2016) en hartsvrienden Marinus Vroom, Dorien Folkers en Stef Avezaat de spektakelgroep Vis à Vis op. Inmiddels runt het gezelschap in Almere Poort een groot terrein, met werkplaats, restaurant en buitenpodium voor 750 toeschouwers.

Daar zou Seine zich vanaf eind mei weer dagelijks als ‘kromgetrokken bejaarde’ door een wasstraat laten halen, spartelend aan een rijdende kleerhanger op 4 meter hoogte. Koelbloedig als altijd. Voor niets en niemand bang.

Net als veertien jaar geleden zou ze tijdens de herneming van de komische, maatschappijkritische voorstelling Silo 8 een van de oudere bewoners vertolken van een futuristisch verzorgingstehuis. Het verhaal speelt anno 2060, de ouderen worden hyperefficiënt geholpen met eten, douchen en omkleden.

Alles gebeurt letterlijk aan de lopende band, totdat de senioren in opstand komen tegen deze harteloze omgang. Dit zwartgallige toekomstscenario leidt, zoals altijd bij deze oudste en grootste spektakeltheatergroep van Nederland, tot hilarische slapstickscènes, spetterend uitgevoerd met waterfonteinen, vuurspuiters, turfexplosies en luchtspiegelingen.

Geen gezondheidsproblemen

Het heeft niet zo mogen zijn. Op 12 maart overleed Seine in haar slaap, 63 jaar oud. De theatermaakster had geen gezondheidsproblemen.

Met Seine verliest Vis à Vis opnieuw een van haar oprichters en drijvende krachten. In 2016 overleed Anker op 57-jarige leeftijd na een kort ziekbed. Inmiddels is de artistieke leiding met jong bloed versterkt, alsook het team van makers. Maar Vroom en Seine, kernleden van het eerste uur, vormden nog altijd opvallende boegbeelden.

Waar regisseur en ‘uitvinder’ Anker zich steeds meer toelegde op alle innovaties achter de schermen, bleef Seine met haar blonde krullen en 1,90 meter op het buitenpodium voor publiek een markante verschijning. Met een groot gevoel voor timing en fysieke comedy maakte ze aandoenlijke, komische typetjes van even gehavende als onverzettelijke vrouwen zoals de bejaarde Ida in Silo 8 (2010, 2011), de inventieve rolstoeler Betty in Robot (2019, 2020) en de ogenschijnlijk brave mevrouw Burger in de hit Picnic (1999-2004, 2014).

Welke dreiging of (klimaat)ramp zich ook rondom deze personages voltrok – in Drift (1996) en Mare (2018) verdween een half dorp mét bewoners onder water – ze probeerden het noodlot op de valreep naar hun hand te zetten. Al bleek de medemens meestal het grootste struikelblok in deze visuele komedies, geliefd om de onnavolgbare special effects.

Afgeragde Topolino’s

Boven de zeecontainerbar van het ecologisch ingerichte, rafelige ‘landje’ van Vis à Vis aan het Almeerder Strand staat nog altijd een verzameling afgeragde Topolino’s. Deze Fiatjes stonden aan de basis van de wereldfaam van Vis à Vis. In 1990 maakten Seine en Anker met Vroom en andere straattheatermakers (allemaal autoliefhebbers en B-filmfans) een gelegenheidsvoorstelling vol gemotoriseerde slapstick rond een desolaat pompstation.

Topolino, gecreëerd in een gekraakte garage in Utrecht, reisde de wereld rond, eerst onder de groepsnaam Hot en Her, daarna als Vis à Vis. Dat smaakte naar meer: Anker en Seine verruilden hun lidmaatschap van het Nationaal Trottoir Gezelschap, een straattheatergezelschap dat met brandweerauto langs pleinen en braderieën trok, definitief voor het kernteam van dit nieuwe spektakelgezelschap.

Later zou Seine ook geregeld bij Dogtroep spelen, die andere beroemde buitentheatergroep die de verbeelding tartte met ratelende vliegwielen, brandende fakkels en kolkende watergolven.

Theatrale clan

Seine behoorde in 1979 met klasgenoten Marieke Heebink, Anneke Blok en Johanna ter Steege tot de eerste lichting studenten van de Christelijke Academie voor Woord en Gebaar in Kampen. De stad hoopte een nieuwe generatie gelovige dramadocenten binnen te halen, voor onderwijs gelieerd aan een van de dertig geloofsgemeenschappen.

Het werd een wilde invasie van vrijgevochten, aanstormende acteurs, van wie de meesten nog steeds hecht zijn bevriend. Naast bovengenoemde actrices behoren ook regisseur Alize Zandwijk, acteur Paul R. Kooij, zijn vrouw Sylvia Weening en theaterdirecteur Cees Debets tot deze theatrale clan.

Seine, die na Kampen nog een mimeopleiding in Londen afrondde, wist hoe ze zonder woorden met haar expressieve theaterlichaam kleinmenselijke gevoelens kon uitdrukken, dankzij de absurde zeggingskracht van haar fysieke mimiek.

Daarnaast had ze als theatermaker een neus voor talent. Ze was altijd nieuwsgierig naar werk van jonge makers die ook graag buiten de lijntjes kleurden. Na het overlijden van Anker coachte ze jonge makers in het regisseren van beeldend theater.

Ook toverde ze met het team van Vis à Vis ‘het landje’ om tot een uitnodigend theaterterrein waar gastgezelschappen tussen de vuurkorven konden spelen, zoals de ongepolijste muziektheatergroep Bot en De Leedbewakers met hun woordeloze absurdisme.

De afgelopen maanden schreef ze nog aan nieuwe toekomstplannen, met daarin onder meer samenwerking met nieuwe collectieven zoals De Leedbewakers.

Lokale goodwill

Bovendien wist Seine de gemeenteraad in Almere van links tot rechts achter zich te krijgen, toen door handel in bouwgrond het cultuurterrein van Vis à Vis opgeslokt dreigde te worden.

Ook de PVV-fractie was onder de indruk van het ondernemerschap van Vis à Vis en de massaal ondertekende petitie ‘Vis à Vis moet blijven’: met vijftienduizend handtekeningen bleek het de grootste petitie ooit in de gemeentelijke geschiedenis van Almere. Seine wist zonder met de vuist op tafel te slaan het belang van Vis à Vis voor de stad te onderstrepen.

Als er zwaar materieel nodig was, zoals grote pompen voor golfslag in het waterbassin (tijdens Drift en Mare), stapte ze op bouwbedrijven af om goodwill te kweken. Negen van de tien keer kreeg ze spullen mee en kwamen de bouwers later kijken hoe zij met technici, acteurs, kunstenaars en al dat materieel een nieuwe wereld schiep.

Tussen de afgeragde Topolino’s, de trouwe hijskraan Tilly en al die andere immense buitendecors zullen intimi medio deze week afscheid nemen van de vrouw die het Nederlandse spektakeltheater decennialang zo’n groots gezicht gaf.