Om 12 uur vormt zich een rij voor het stembureau in Moskou: ‘Zo kunnen we onze mening laten zien’

Een arrestantenwagen, twee politieauto’s met zwaailichten, een truck van de nationale garde, tientallen politiemensen en enkele mannen in burger vormen deze zondag de entourage van stembureau nummer 2160 aan de Moskouse Copernicusstraat.

Om klokslag 12 uur vormen al gauw tientallen vooral jonge mensen een rij om hier te gaan stemmen. Enige verbazing en ook angst valt op hun gezichten te lezen. ‘Een voor een naar binnen, telefoons uit,’ sommeert de politieagent bij de ingang.

Gevraagd naar waarom ze hier zijn en juist op dit uur maakt de een na de ander een wegwerpgebaar. ‘Te riskant.’ Niemand wil praten in het zicht van de politie. De rij, aangezwollen tot 150 mensen, spreekt boekdelen en behoeft geen verdere uitleg.

De actie ‘om 12 uur tegen Poetin’ is bedacht door de Petersburgse politicus Maksim Reznik en werd vanuit de gevangenis van harte ondersteund door oppositieleider Aleksej Navalny. Het idee was om op 17 maart exact om 12 uur naar het stembureau te komen om aanschouwelijk te maken dat veel Russen het niet eens zijn met de politiek van Vladimir Poetin en zich bij deze verkiezingen niet vertegenwoordigd weten. Hoe die mensen vervolgens gebruik zouden maken van hun stemrecht was niet belangrijk, omdat dat toch niets kan veranderen aan de uitslag.

Alternatief geluid

Het is de derde keer in korte tijd dat Russen legaal de mogelijkheid krijgen een alternatief geluid te laten horen. De eerste keer was in januari, toen in het hele land mensen soms uren in de rij stonden om met hun handtekening de deelname aan de presidentsverkiezingen te steunen van de liberale politicus Boris Nadezjdin. Hij leverde de benodigde honderdduizend handtekeningen op tijd in, maar werd door de centrale kiescommissie niet toegelaten tot de slotfase van de race.

Op 1 maart namen tienduizenden mensen in Moskou afscheid van Aleksej Navalny, waarbij ze ook politieke leuzen scandeerden als ‘nee tegen de oorlog’ en ‘Rusland zonder Poetin’. Toen al was duidelijk dat velen van hen op de derde dag van de verkiezingen zouden meedoen aan de actie ‘om 12 uur tegen Poetin’.

Stembureau 2157 is gevestigd in een school verderop in de wijk. Voor de ingang staat een rij van ongeveer vijftig mensen, ook hier nauwlettend gadegeslagen door de politie. ‘Ik ben hier om te stemmen, om onze geliefde garant van de grondwet te kiezen’, zegt Pavel, een kalende dertiger, enigszins ontwijkend en niet zonder ironie. ‘Waarom dacht u dat ik precies om 12 uur hier ben gekomen?’ Op wie hij gaat stemmen, wil hij niet kwijt. ‘Dat is geheim. Als ik dat zeg, kan ik mijn vrijheid kwijtraken.’ Ook hier is goed te merken dat mensen huiverig zijn om te vertellen waarom ze hier juist nu zijn. ‘Het is gevaarlijk daarover te praten’, zegt een jongeman van voor in de 20. ‘Maar zo kunnen we onze mening laten zien.’

Navalny

Het Gagarindistrict waarin stembureau 2157 ligt, stond tot voor kort bekend als een democratisch bolwerk. De wijk ligt vlak naast de Moskouse Staatsuniversiteit. Toen Aleksej Navalny in 2013 meedeed aan de Moskouse burgemeestersverkiezingen, kreeg hij hier de meeste stemmen. Lokale gemeenteraadsleden ondertekenden in het voorjaar van 2022 een brief aan de president waarin ze kritiek leverden op de Russische inval in Oekraïne. Enkelen van hen werden daarop beboet wegens het ‘discrediteren’ van het leger. Die onafhankelijke raadsleden zijn de deelraden uitgewerkt, sommigen hebben het land verlaten, uit vrees voor vervolging.

Buitenlandse journalisten worden in de wijk nu met argusogen bekeken. Een stembureaulid dat zich voorstelt als Vasili Rybakov zegt, in strijd met de geldende regels, dat buitenlandse media niet zomaar naar binnen mogen en het terrein moeten verlaten. ‘Ik ben sowieso tegen de aanwezigheid van buitenlanders in Rusland, die hebben hier niets te zoeken,’ zegt hij.

‘Ik ben hier in de eerste plaats voor mezelf gekomen, op dit uur, dat vind ik belangrijk,’ zegt Maria (52), die al lang in deze wijk woont, zichtbaar geëmotioneerd. Net als de meeste anderen in de rij wil ze eerst niet veel kwijt over haar beweegredenen. Dan, met schuchtere stem: ‘Voor mij is dit al de tweede rij. De eerste rij was voor Nadezjdin, toen heb ik een uur in de rij gestaan. Daar stond ik ook voor mezelf. Voor mijn geweten.’

Ook uit andere wijken van Moskou komen vandaag berichten van soms lange rijen voor de stembureaus, al is het op veel plekken ook niet veel drukker dan gewoonlijk. Er worden ten minste negentien aanhoudingen verricht, onder meer van een stembureaulid dat een T-shirt met de naam van Navalny droeg en weigerde zich om te kleden. Ook een kiezer die ‘Poetin is een moordenaar’ op zijn stembiljet had geschreven is aangehouden. Bij het graf van Navalny in het zuiden van de stad zijn opnieuw bloemen gelegd en hebben kiezers hun stembiljet achtergelaten met zijn naam erop geschreven.

Anonieme waarschuwingen

Het Openbaar Ministerie had van tevoren gewaarschuwd tegen deelname aan de actie. Via Telegram werden anonieme waarschuwingen rondgestuurd die maanden alleen te gaan stemmen als er ‘geen rijen’ waren. En Maria Andrejeva, een van de drijvende krachten achter de beweging van vrouwen van gemobiliseerde Russen, kreeg enkele dagen eerder de politie aan de deur, ook met een waarschuwing de actie van zondag te mijden omdat die ‘extremistisch’ zou zijn.

Volgens het hoofd van de centrale kiescommissie, Ella Pamfilova, is de actie ‘om 12 uur tegen Poetin’ jammerlijk mislukt. Dat er zondag veel mensen gingen stemmen, was volgens haar vooral een reactie op eerdere incidenten, waarbij stembussen met inkt werden overgoten of in brand gestoken.

In heel Rusland waren er meer dan twintig van zulke incidenten. De meeste daders worden strafrechtelijk vervolgd, hun hangen gevangenisstraffen tot vijf jaar boven het hoofd. In het parlement gaan al stemmen op om zwaardere straffen voor dergelijke vergrijpen in te stellen, tot acht jaar. Oud-president Dmitri Medvedev gaat nog verder en wil dat dergelijke acties gelijk komen te staan met landverraad en worden bestraft met twintig jaar gevangenisstraf.