Vermeer-tentoonstelling eindigt met recordaantal bezoekers. ‘Het is zo gek als je beseft dat dit nooit meer gaat gebeuren’
Al die schilderijen van Johannes Vermeer bij elkaar op een locatie, dat gaat voor een hele lange tijd niet meer gebeuren, beseft de directeur van het Rijksmuseum.
Taco Dibbits kijkt zondag om 18:00 uur toe hoe de laatste bezoekers de deur van het Rijksmuseum uitlopen. “Dat is echt een moment,” zegt de directeur. Want met het vertrek van de laatste bezoekers, eindigt de Vermeer-tentoonstelling. Nooit eerder ontving het Rijksmuseum zoveel bezoekers voor een expositie. Ruim 650.000 in 115 dagen. Nooit eerder ook waren er zoveel schilderijen van Vermeer op één locatie te zien.
Dibbits gaat er nog een keer van genieten. “Als straks iedereen weg is, neem ik toch even de luxe om een laatste ronde te maken met de medewerkers”, zegt hij. “Het is zo gek als je nu door de zalen loopt en beseft dat dit nooit meer gaat gebeuren. De schilderijen zijn natuurlijk altijd nog te bezoeken, op verschillende plekken in de wereld. Maar deze tentoonstelling komt niet meer terug.”
Niet alle Vermeers vertrekken. De vier eigen werken van het Rijksmuseum blijven te zien, en tot 10 oktober blijven ook Het meisje met de rode hoed (National Gallery of Art, Washington) en Jonge vrouw aan het virginaal (The Leiden Collection, New York) in het Rijksmuseum.
Publiekslieveling geworden
“De vrouw met de rode hoed, die ook op de voorgevel hangt, is tijdens deze tentoonstelling een soort van publiekslieveling geworden", zegt Dibbits. “Het Melkmeisje en Het Meisje met de Parel zijn anders ook in Nederland te zien. Voor De vrouw met de Rode Hoed moet je naar Washington.”
Bij grote overzichtstentoonstellingen horen kunsthistorische onderzoeken. Dat is de afgelopen maanden ook gedaan met de werken van Vermeer. Het onderzoek bevatte een les voor Dibbits. “Ik was in het begin sceptisch. Zullen we nog wat vinden bij een schilder van wie al zoveel bekend is?” Ja dus. “Dat laat zien dat het essentieel is om grondig onderzoek te doen, ook bij kunstenaars die je al goed kent.”
Uit het onderzoek naar Vermeer bleek dat hij een sterke band had met de Jezuïeten in Delft, die van invloed waren op zijn leven en werk. Ook kregen onderzoekers een beter beeld van hoe Vermeer werkte. Zij zagen op een schets onder Het Melkmeisje een rek met kannen. Daar heeft Vermeer later overheen geschilderd, wat laat zien dat hij zijn composities al werkende aanpaste.
Zo populair als een popster
De oude zeventiende-eeuwse meester Johannes Vermeer bleek vanaf de dag dat er kaarten beschikbaar waren zo populair als een moderne popster. Al snel was er geen kaart meer te krijgen. Daarom besloot het Rijksmuseum de deuren ook ’s avonds te openen, zodat meer mensen Vermeer konden zien.
“Dat is een grote inspanning voor de medewerkers van het museum geweest”, zegt Dibbits. “Ze deden het met enthousiasme, maar ’s avonds open zijn is niet iets waar we standaard naartoe gaan.”
Zestien weken lang verzamelden groepjes mensen zich voor de schilderijen in de Vermeer-zalen, 55 procent van hen Nederlanders. De rest kwam vooral uit Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Ook zondag in de laatste uren is het druk. “Al is het goed te doen”, zegt Doortje Hoogsteen, een van de bezoekers. “Het loopt goed door omdat de ruimtes groot zijn.”
“Maar bij deze schilderijen wil je er eigenlijk met je neus bovenop staan”, zegt haar moeder Rinske Sipkens. “Je wilt zien of hij echt stippeltjes heeft geschilderd en puntjes heeft gezet.”
Aan de muren hangen teksten over de schilderijen die in de zaal zijn te zien. “Die hebben we keurig gelezen”, zegt Sipkens. “Normaal loop je wat sneller door een museum”, zegt haar dochter. “Nu hebben we met meer aandacht gekeken,” vult haar moeder aan.
Tegenpool van Vermeer
Met de Vermeer-tentoonstelling ging een lang gekoesterde wens van het Rijksmuseum in vervulling. Welke wensen leven nog meer? “Ik ga niet alles verklappen”, zegt Dibbits, “maar komend jaar doen we een grote tentoonstelling met de National Gallery in Londen over Frans Hals. Dat is een totaal andere kunstenaar uit de zeventiende eeuw. Vermeer is heel precies op de millimeter aan het stippen. Frans Hals gaat over lef, met brede, snelle verfstreken en is eigenlijk een tegenpool van Vermeer.”
Lees ook:
Terechte Vermeer-verering in het Rijksmuseum, maar inzichten over de vrouwen ontbreken
De 28 schilderijen van Vermeer hangen er vorstelijk bij in het Rijksmuseum. De tentoonstelling is bij voorbaat een succes, maar recensent Joke de Wolf had wel iets meer willen horen over de rol van al die vrouwen die hij schilderde.