Rutte tegen opstandige VVD-leden: ‘Wij laten niet onverantwoord een kabinet vallen’

Het loopt tegen 14.00 uur zaterdagmiddag in Omnisport Apeldoorn als het halfjaarlijkse VVD-congres, omgedoopt in ‘liberale open dag’, eer bewijst aan twee partijcoryfeeën. Henk Kamp en Johan Remkes zijn tijdens het 75-jarig jubileumfeest in januari voorgedragen als erelid van hun politieke vereniging. Het is nu aan de algemene vergadering daarmee in te stemmen.

Dat gebeurt met een luid applaus, dat door Kamp – Remkes is afwezig – met een brede lach in ontvangst wordt genomen. Uitgerekend Kamp en Remkes lieten zich in de dagen voor het congres kritisch uit over de koers die de partijtop vaart in een voor de liberalen zeer gevoelig dossier: asiel. Met name Kamp is de personificatie van het VVD-smaldeel dat strak in het asieldossier zit. Als Kamerlid was Kamp woordvoerder op dit onderwerp.

In de aanloop naar het congres vond hij dat zijn partij niet moet uitsluiten om het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens op te zeggen. ‘Die verdragen mogen het oplossen van een hele reële problematiek die bedreigend is voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving niet in de weg staan’, zei hij woensdag in het radioprogramma Sven Op 1.

Eigen profiel

Even verderop in Apeldoorn, waar de ChristenUnie congresseert, heeft CU-leider Mirjam Bikker dat zaterdagochtend afgedaan als ‘stoere plannen die niet werken’. Maar in zijn dankwoord waarschuwt Kamp nog een keer, nu in andere bewoordingen. ‘De VVD is al dertien jaar de grootste partij in de Tweede Kamer, maar dertien jaar compromissen sluiten gaat ten koste van het eigen profiel.’

Dat vinden de VVD-leden ook. Ze mopperen meteen bij de opening van de vergadering dat het bestuur te weinig tijd (twee uur) heeft ingeruimd voor debat over ‘heikele onderwerpen’. Zeker wat asiel betreft, zijn de leden ongeduldig. Partijleider Mark Rutte sprak in november een ‘persoonlijk commitment’ uit om de asielinstroom omlaag te krijgen. In plaats daarvan lazen ze eind april een naar boven bijgestelde prognose in de krant: dit jaar verwacht Nederland 77 duizend asielzoekers.

Joost Nijhuis uit Enschede zegt het achter de microfoon het scherpst: ‘De partij staat in brand.’ Dat het heet kon worden op het congres, had de partijleiding tevoren begrepen. De traditionele speeches ontbreken. In plaats daarvan gaat fractievoorzitter Sophie Hermans in gesprek met de zaal en later op de middag nog apart met leden die daaraan behoefte hebben. Rutte, die bij congressen niet langer op de eerste rij zit maar tussen het publiek, geeft zelf antwoord op vragen naar zijn ‘commitment’.

Schiet eens op!

Nanning Mol, burgemeester van Laren, leidt het gesprek met fractievoorzitter Hermans. De leden willen vooral weten waar het pakket maatregelen blijft om de migratie te beheersen. Hermans zegt het ongeduld te begrijpen. ‘Ik vind dat het aantal mensen dat naar Nederland komt te hoog is, dat we dit niet aankunnen, zeker niet op de lange termijn. Dus ook ons geduld is niet eindeloos’, zegt ze namens de VVD-fractie. ‘Ik zoek even waar Mark zit’, vervolgt ze, tegen het kunstlicht in de zaal in turend. ‘Mark, schiet eens op!’

Het toneelstukje is ongetwijfeld voorbereid en leidt tot de eerste duidelijke deadline voor maatregelen waarover het kabinet al maanden twee keer per week overlegt. Hermans: ‘Dat pakket moet er voor de zomervakantie liggen.’ Verantwoordelijk staatssecretaris Eric van der Burg staat achter in de zaal en hoort het aan. ‘Ik snap het wel, de leden zijn kritisch, maar weten ook dat het tijd kost.’

Kamerlid Ruben Brekelmans, woordvoerder over asiel, bevestigt: ‘Als het pakket er straks niet ligt, kan niemand op vakantie.’

Wat de vraag oproept hoe lang de VVD hecht aan het voortbestaan van het kabinet. Teun Heldens uit Peel en Maas verwoordt het zo: ‘Wat mij frustreert, is dat ik al meer dan tien jaar het goede VVD-verhaal hoor, maar dat het toch niet lukt dit probleem onder controle te krijgen. Ik heb ernstige twijfels of het nu wel gaat lukken. Waar ligt de grens?’

Stabiliteit kabinet

Met opgerolde mouwen en stemverheffing zegt Rutte het pakket niet te hebben willen doordrukken enkel omwille van het congres van zijn partij. ‘Dan zou ik te veel risico hebben genomen met de stabiliteit van het kabinet. Wij laten niet onverantwoord een kabinet vallen als we nog kansen hebben om eruit te komen. We moeten die uiterste poging doen.’ Hij zegt dat de witte rook er over ‘enkele weken’ kan zijn.

Als partijpoliticus beaamt Rutte dat de aantallen omlaag moeten, een uitspraak die hij als premier niet kan doen, omdat D66 en CU daar anders over denken. ‘We moeten draagvlak behouden voor de opvang van echte vluchtelingen, maar op deze manier loopt alles vast.’

Hij wijst op inspanningen die wel tot resultaat leiden: er is een afspraak tussen de EU en Tunesië in de maak en de visumregels op de westelijke Balkan zijn gelijkgetrokken met die van de EU.

Het congres komt verder niet in opstand. Werkend aan het profiel van de partij stemmen de leden met 72 procent een motie weg die oproept asielzoekers eerder te laten werken.