Coalitie voorlopig gered door gevoelige stikstofbesluiten vooruit te schuiven

Rutte IV is voorlopig gered, maar de vier coalitiepartijen schuiven moeilijke besluiten over het gevoelige stikstofbeleid nog voor zich uit. Dat was vrijdag de uitkomst van dagenlang overleg in crisissfeer tussen de top van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie op het ministerie van Algemene Zaken.

Premier Mark Rutte (VVD) maakte ’s avonds bekend dat het CDA opnieuw wil onderhandelen over de afspraken rond stikstof in het coalitieakkoord, maar dat de partij dit pas over een aantal maanden wil doen – als de provincies collegeakkoorden hebben gesloten. CDA-leider Wopke Hoekstra zei dat opnieuw onderhandelen nodig is omdat de druk op het jaartal 2030, de deadline voor het halveren van de stikstofuitstoot, „de oplossing verder weg heeft gebracht. Voor ons is 2030 niet haalbaar.” Rutte staat open voor het verzoek van het CDA, zei hij. „Als een coalitiepartij dat wil, kan dat altijd. Er zijn geen garanties dat je er dan ook uitkomt.”

Bij de ChristenUnie en D66 klonk vrijdagavond begrip voor de vraag van het CDA. „Als een partij erom vraagt, is dat aan hen. Wij zijn daar niet toe verplicht, maar het kan ons ook overkomen”, zei D66-leider Sigrid Kaag. „Ik heb begrip voor hun positie.” Ze benadrukte wel dat er „geen afspraak” is gemaakt om daadwerkelijk te gaan onderhandelen. Het CDA heeft er alleen om gevraagd. „Dat is hun recht. Op dit moment nemen wij het ter kennisgeving aan.” Het is dus nog onzeker of de nieuwe onderhandelingen over de stikstofparagraaf in het regeerakkoord er ook echt komen.

Tijd kopen

Met de afspraken van vrijdag, die een reactie zijn op de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen en de grote overwinning van de BoerBurgerBeweging (BBB), lijkt de coalitie vooral tijd te willen kopen. Volgens het CDA is het logisch om nu eerst te wachten hoe de formaties van de colleges in de provincies gaan lopen, waar het stikstofbeleid moet worden uitgevoerd. Het formatieproces is pas deze week op gang gekomen en kan weken of maanden duren. Ook wordt er nog volop onderhandeld over het Landbouwakkoord, dat boeren perspectief voor de toekomst moet geven.

Lees ook

Getalsmatig is coalitievorming in de provincies niet zo moeilijk. Maar inhoudelijk?

Hoewel Rutte niet van een „pauze” in het stikstofbeleid wilde spreken, kan de strategie om tijd te winnen in het voordeel van het CDA werken. In veel provincies heeft BBB het initiatief en die partij wil niet dat de deadline voor het halveren van de stikstofuitstoot, een afspraak uit het coalitieakkoord, wordt vervroegd naar 2030. In de huidige wet staat 2035. Ook het CDA wil al langere tijd van die vervroegde deadline af. In die partij klinkt al langer de hoop dat het kabinet voor een voldongen feit zal worden geplaatst als de provincies plannen maken die gericht zijn op 2035. Opmerkelijk in dat licht was het verslag van de verkenner voor de formatie in de provincie Friesland, Tweede Kamerlid voor de SGP Chris Stoffer. In het verslag, dat vrijdag gepubliceerd werd, roept hij „de politiek in Den Haag op een Fries bestuur niet in een onmogelijke klem te brengen door vast te houden aan eerder geformuleerde stikstofdoelen in 2030 en gedwongen onteigening van agrarische bedrijven. Er is bij nagenoeg alle partijen in Provinciale Staten geen steun voor.”

Hoekstra zei na het kabinetsoverleg dat zijn partij overigens niet alleen wil heronderhandelen over het jaartal, maar over de hele stikstofparagraaf uit het coalitieakkoord. Wát hij daar verder aan wil veranderen, wilde de CDA-leider niet zeggen. Voor de VVD, zei Rutte, is de discussie over jaartallen „minder interessant”. „Begin nu gewoon.” Bekend is dat D66 juist wel vast wil houden aan het jaartal. „Afspraak is afspraak”, zei Kaag daar recent nog over.

Niet vertragen, maar versnellen

Rutte ontkende dat het stikstofbeleid met de nieuwe afspraken vertraging zal oplopen. Volgens hem staat, ondanks de formaties, de deadline van 1 juli die provincies hebben om met voorlopige plannen voor het terugdringen van de uitstoot te komen gewoon nog overeind. Rutte zegt het beleid zelfs te willen „versnellen”, bijvoorbeeld door binnenkort de uitkoopregeling waarmee boeren vrijwillig kunnen stoppen open te stellen.

Het is nog maar de vraag of veel boeren voor de vrijwillige uitkoopregeling zullen kiezen. Uit onderzoek van NRC bleek onlangs dat veel ‘piekbelasters’ vlak bij natuurgebieden helemaal niet willen stoppen, of ze nu een goed financieel aanbod krijgen of niet. Bovendien is de kans groot dat veel boeren – en ook de boerenorganisaties die aan tafel zitten bij het Landbouwakkoord – de politieke ontwikkelingen juist willen afwachten of verder beïnvloeden voordat zij over hun toekomst beslissen.

Lees ook

Stikstofaanpak kabinet onder druk: tientallen piekbelasters tegen uitkoop

De vraag is wat de nieuwe coalitieafspraken betekenen voor de aanpassing van de stikstofwet. Die nieuwe wet van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) haalt de stikstofdoelen expliciet naar voren naar het nu zo omstreden jaartal 2030. De minister heeft de wet nog niet voorgelegd aan de Raad van State.Bemiddelaar Johan Remkes bedacht wel een formule toen CDA-leider Hoekstra vorig jaar zomer al zei dat dit jaartal „niet heilig” moest zijn. Er zouden twee „ijkmomenten” komen, in 2025 en 2028, waarna het mogelijk zou zijn in sommige gebieden „iets meer tijd te nemen”. Maar Remkes wilde ook „vasthouden” aan 2030 om de rechter ervan te overtuigen dat Nederland voortvarend werk maakt van natuurherstel.

Natuur kan eigenlijk niet wachten

Het nu mogelijk vertragen of uitstellen van de stikstofaanpak is een politieke keuze met grote gevolgen. De natuur kan eigenlijk niet wachten, bleek vrijdag uit de eerste natuurdoelanalyses van de Ecologische Autoriteit (EA), een nieuw orgaan dat vorig jaar door minister Van der Wal werd ingesteld en voor provincies de staat van natuurgebieden beoordeelt. Uit analyses van vier Natura2000-gebieden in Zuid-Holland en Limburg blijkt dat al deze gebieden te maken hebben met „te weinig of juist te veel water, slechte waterkwaliteit en te veel stikstof”. De EA adviseert de provincies snel „nieuwe, aanvullende” maatregelen te nemen.

Lees ook

‘Onze’ stikstof, Franse pensioenen, en andere hoofdpijndossiers: ze vallen in het niet bij klimaatverandering

Als daadkrachtig stikstofbeleid uitblijft, heeft dat gevolgen voor andere beleidsterreinen: Nederland gaat nu al steeds verder op slot. Deze week moest minister van Infrastructuur Mark Harbers (VVD), ook aanwezig bij het topoverleg van het kabinet, aan de Tweede Kamer uitleggen dat hij de komende jaren geen nieuwe snelwegen kan aanleggen of verbreden. „Daar ontbreekt de stikstofruimte voor.” Harbers wil miljarden aan investeringen verschuiven van aanleg naar onderhoud van infrastructuur. „Dat is geen fijne boodschap, maar de enige realistische keuze die we kunnen maken.”

De rechter zal pas soepeler worden met vergunningverlening als Nederland laat zien dat het echt werk maakt van het terugdringen van stikstof en natuurherstel. Tot die tijd dreigt meer juridisch onheil. Volgende week doet de Raad van State uitspraak in een stikstofzaak rond de beoogde verlenging van de A15 bij Arnhem. De raad bepaalt dan of het kabinet wel voldoende heeft onderbouwd dat de stikstofneerslag tot 25 kilometer rond een project wordt gemeten. Sneuvelt die onderbouwing, dan dreigt voor veel projecten verdere vertraging. Daarnaast kondigde milieuorganisatie Greenpeace vorige maand een rechtszaak aan om de overheid te dwingen de stikstofuitstoot al voor eind 2025 drastisch omlaag te brengen. Op het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit schatten ze deze zaak „kansrijk” in.

Met de afspraken van vrijdag hoopt Rutte IV de rust in het complexe stikstofdossier te laten terugkeren. Komende dinsdag debatteert de Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag en de afspraken van de coalitie. Linkse én rechtse oppositiepartijen toonde zich vrijdag ontevreden. GroenLinks-leider Jesse Klaver twitterde dat het kabinet „alleen met zichzelf bezig is en niet in staat oplossingen te bieden voor de grote problemen van deze tijd”. BBB-voorvrouw Caroline van der Plas vindt dat CDA-leider Hoekstra nu direct duidelijkheid moet geven over 2030, en niet moet afwachten wat de provincies doen. „Kom op Wopke Hoekstra, be man, en zet een streep in het zand, en zeg gewoon: dit willen we niet.”

Met medewerking van Philip de Witt Wijnen.

Dit stuk is in de loop van vrijdagavond aangevuld.

Correctie (1 april 2023): in een eerdere versie van dit artikel stond vermeld dat de nieuwe stikstofwet van minister Van der Wal bij de Raad van State ligt. Dat klopt niet en is hierboven aangepast.