Noodopvang sluit, instroom neemt niet per se af – dreigt een nieuwe asielcrisis?

1. De asielcrisis? Die was toch opgelost met de asieldeal van afgelopen zomer?

Hooguit voor even. Er slapen sinds half september geen mensen meer op het grasveld voor Ter Apel, maar de azc’s zitten nog steeds tjokvol. Op 23 januari waren er 52.000 asielzoekers met recht op opvang, meer dan 20.000 van hen slapen in tijdelijke (crisis)noodopvanglocaties.

De komende maanden sluit een flink aantal noodopvanglocaties, waaronder de grote opvang op het asielschip in Velsen – de boot moet weer gaan varen – en die in Biddinghuizen, waar vanaf half april weer festivals worden gehouden. Er zijn nog niet voldoende andere tijdelijke of permanente locaties gevonden door het COA of het ministerie. Momenteel worden op 167 verschillende locaties asielzoekers opgevangen.

Tegelijkertijd ziet het er niet naar uit dat er dit jaar minder asielzoekers naar Nederland komen dan afgelopen jaar. In 2022 vroegen 48.000 mensen asiel aan in Nederland, de prognose voor dit jaar is ongeveer gelijk. Het COA heeft becijferd dat als contracten met tijdelijke opvanglocaties niet worden verlengd, er op 1 april tot 8000 opvangplekken tekort zijn. Dat aantal loopt gedurende het jaar verder op.

Dat de azc’s zo vol zitten, komt doordat er de afgelopen jaren azc’s zijn wegbezuinigd, en door de wooncrisis. Asielzoekers die een verblijfsvergunning krijgen, moeten in principe doorstromen naar woonruimte buiten het azc. Maar omdat in vrijwel alle gemeenten huurhuizen schaars zijn, zitten er noodgedwongen nog 16.300 statushouders in azc’s.

Staatssecretaris Van der Burg (Asiel, VVD) zei gisteren de term ‘maatschappelijk ontwrichtende asielcrisis’ – gebruikt in interne stukken die NRC heeft ingezien – niet te herkennen. “Maar de ernst is natuurlijk hoog, ik heb plekken nodig. We hebben een flink tekort.”

2. Door de nieuwe spreidingswet zouden gemeenten toch kunnen worden gedwongen asielopvang te bieden?

Na veel politiek gesteggel kwam het er vooral op neer dat gemeenten een beloning kunnen krijgen als ze meer opvang bieden dan ze, gezien hun grootte, zouden moeten doen. Maar de wet is nog niet in werking getreden en gemeenten hoeven pas in mei een plan aan te leveren. Het COA was direct al kritisch en stelde dat de wet pas in 2024 voor wat meer lucht kan zorgen.

Wat verder meespeelt: veel gemeenten worstelen met de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Daarvan zijn er inmiddels ruim 88.000, waarvan bijna 69.000 in gemeentelijke opvang. Hun aantal groeit nog steeds. De kans dat ze op korte termijn terug kunnen of willen naar Oekraïne, lijkt klein. Een bijkomend probleem: bijna 5000 zogenoemde ‘derdelanders’, vluchtelingen uit Oekraïne zonder de Oekraïense nationaliteit, zijn vanaf maart niet meer welkom in opvanglocaties voor Oekraïners. Als die mensen (bijvoorbeeld studenten uit Nigeria) niet terug kunnen naar hun land van herkomst, zullen ze zich mogelijk ook als asielzoeker in Ter Apel melden.

3. Het kabinet wil de instroom van asielzoekers beperken. Is dat reëel?

Het voorspellen en beheersen van migratiestromen blijkt al jaren erg ingewikkeld. De stijging van afgelopen jaren was (voor een deel) te verklaren door het wegvallen van coronareisbeperkingen. Maar ook de internationale politiek is onvoorspelbaar. Zo komen er momenteel veel Syrische vluchtelingen naar Europa die al jaren in Turkije verbleven, maar zich daar niet meer veilig voelden omdat de Turkse president Erdogan hen dreigt terug te sturen naar Syrië.

Het kabinet probeert van alles om de instroom van asielzoekers te beperken, maar haalde vaak bakzeil bij de rechter. Zo werd de door het kabinet ingevoerde tijdelijke stop op gezinshereniging voor asielzoekers door vier rechtbanken afgewezen, waarna de stop weer werd ingetrokken. In de tussentijd gaf de maatregel wel wat lucht: er hoefden tijdelijk 1200 mensen minder te worden opgevangen.

Op een EU-bijeenkomst in Zweden donderdag vroeg een flink aantal EU-landen om grenshekken en andere barrières voor migranten aan de buitengrenzen van Europa, te bekostigen met EU-geld. Staatssecretaris Van der Burg zei na afloop strenger te willen optreden tegen landen die afgewezen asielzoekers niet terugnemen. In februari is er een speciale EU-top over migratie.