Opinie: ‘We voetballen in Qatar voor de democratie’

Al enkele jaren en in het bijzonder de afgelopen maanden wordt er kritisch gewezen op de hypocrisie van het WK in Qatar.

Recentelijk werd in een lezersbrief in Trouw de vraag gesteld hoe het kan dat terwijl onze premier namens ons land excuses wil aanbieden voor slavernij van voor 1863, wij de slavenhouders van nu vriendelijk de hand gaan schudden in Qatar. Met kritische pennenstreek werd gesteld dat in het toekomstig nationaal slavernijmuseum vast een zaaltje gereserveerd kon worden waarin onze verantwoordelijkheid voor de slavernij van 2022 tentoongesteld wordt (als het niet te veel geld gaat kosten).

Communicatiewetenschapper Rens Dietz sprak zich laatst in de Volkskrant uit over het sportswashing van Qatar: het negeren van mensenrechtenschendingen onder het mom van sportiviteit en sportidealen. Het is iets wat Hitler deed met het organiseren van de Olympische Spelen in 1936 in Berlijn, vergeleek Dietz. Hij legt de verantwoordelijkheid bij de internationale gemeenschap. Die moet niet alleen de eigen gewetensbezwaren uiten, maar ook organiserende landen waar dictatuur heerst democratische regels opleggen.

Morele ophef

Het filosofische elftal van de Volkskrant zat wat genuanceerder in de wedstrijd. Karim Benammar gaf aan dat het gevaarlijk zou zijn om morele ophef te creëren rondom het WK in Qatar. Het zou namelijk afleiden van hoe wij allemaal ergens een verantwoordelijkheid hebben, als je bijvoorbeeld werkt voor een bedrijf dat economische relaties met Qatar heeft of er producten van koopt. Hij legt de morele verantwoordelijkheid niet per se neer bij Oranje.

Denker des vaderlands Paul van Tongeren denkt, in reactie op Benammar, juist dat het wel degelijk zin heeft ‘als voetballers weigeren in Qatar te spelen, zeker als ze het collectief doen’. Columnist John Graat beaamt wat Van Tongeren zegt, namelijk dat topvoetballers op sociale media een pleidooi zouden moeten voeren om de oorzaak van de duizenden overleden arbeidsmigranten in Qatar te onderzoeken, en te zorgen voor compensatie voor de nabestaanden in Kenia, Nepal of de Filippijnen.

Journalist Paul Onkenhout beweerde ongeveer hetzelfde als Dietz, namelijk dat het WK in Qatar de grootste blamage is voor de internationale sport sinds de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. Onkenhout refereerde nog aan de toezegging van Gijs de Jong, secretaris-generaal van de KNVB, bij Studio Voetbal dat onze aanvoerder op het WK een regenboogband zal gaan dragen om solidariteit te tonen met de onderdrukking van de lhbtq-gemeenschap in Qatar. Nog niet gebeurd, overigens.

Jesse Owens

Ik trek die vergelijking met het naziverleden (een reductio ad Hitlerum, zoals dat heet) en het WK in Qatar in het huidig tijdsgewricht door.

De Afro-Amerikaanse atleet Jesse Owens won vier gouden medailles op de Olympische Spelen van 1936 . Hij blies hiermee de nazitheorie over de veronderstelde superioriteit van het Arische ras omver. Simpelweg door te winnen. Hield hij hiermee de Holocaust tegen? Nee, hij heeft in dat opzicht geen levens gered, maar hij liet enkele pijnlijke waarheden zien.

Namelijk, zoals Jeremy Schaap schrijft in zijn boek Triumph: The Untold Story of Jesse Owens and Hitler’s Olympics, hoe westerse democratieën aan verzoeningspolitiek deden om een tweede wereldoorlog te voorkomen en (bewust) wegkeken van het toenemende fascisme in Duitsland toentertijd. Daar waar de hele wereld in 1936 een democratische knieval maakte voor het naziregime, stond Owens op tegen een rassenstrijd. Een ongekend symbolisch gebaar.

Het verschil tussen ons Oranje nu en Jesse Owens toen? De verschrikkelijkheden van de Holocaust in 1936 hadden zich nog niet voltrokken. Wij weten nu allemaal heel goed welke nachtmerries zich hebben afgespeeld om dit WK te kunnen laten plaatsvinden in Qatar: van mensenhandel tot onmenselijke werkomstandigheden met de dood tot gevolg.

Het wordt iedereen wel moeilijk gemaakt, ook door Fifa zelf, om zichzelf kritisch te uiten. Niet alleen de OneLoveband is verboden. Zo moesten onze Zuiderburen het ontgelden: het woordje ‘love’ aan de binnenkant van het witgekleurde Belgische uitshirt moest eruit. Eveneens mogen de Rode Duivels hun felgekleurde opwarmshirt niet langer dragen.

Gewetensbezwaren

Maar! Er is ook verzet. De Deutsche Mannschaft protesteerde eerder deze week tegen het verbod op de OneLoveband en de Qatarese onderdrukking door een hand voor de mond te doen toen hun elftalfoto werd genomen.

De leeuwen in Qatar moeten niet alleen de OneLoveband dragen en zich uitspreken tegen onderdrukking en de moderne slavernij waarop het WK gestoeld is; ze moeten ook voetballen en winnen, vóór de democratie. Zij zijn Jesse Owens keer elf. Zeker in een tijd waarin de dictators van deze wereld het meer voor het zeggen krijgen, is dat nodig.

Onze supporterverantwoordelijkheid is dan niet alleen onze gewetensbezwaren uiten maar ook te juichen voor ons elftal, tégen uitbuiting van mensen. Deel de Human Rights Watchvideo over de barbaarsheden die zich ten behoeve van een knisperend groene grasmat van het Al Janoubstadion hebben afgespeeld. Doe dat óók om onze jongens een hart onder de riem te steken, terwijl ze spelen voor gelijkheid en vrijheid in een land waar die idealen niet vanzelfsprekend zijn.

Want ja, voetbal (en sport) is nu eenmaal onderdeel geworden van keiharde realpolitik, dus laten we in Oranje onze democratische kleur bekennen en ervoor vechten. Ook op het voetbalveld, waar dan ook ter wereld.

O, en als we dan winnen, linea recta die 42 miljoen dollar aan WK prijzengeld naar de nabestaanden en slachtoffers van de onderdrukking en moderne slavernij.