Ongetwijfeld bestuurt Vera Bergkamp de Tweede Kamer conform de beste inzichten uit het hedendaagse human resources management. Voordat ze in 2012 namens D66 parlementariër werd, was ze immers directeur P&O bij de Sociale Verzekeringsbank. Maar of voormalig personeelschef Bergkamp de parlementaire democratie een dienst bewijst met het externe onderzoek naar vermeend „grensoverschrijdend gedrag” van haar voorganger Khadija Arib is de vraag.
Arib (PvdA) werd in 2016 gekozen als Kamervoorzitter met de expliciete opdracht van de Kamer om het Binnenhof, een bureaucratisch eilandenrijk waar honderden ambtenaren enorm loyaal maar ook nogal eigengereid werken, te stroomlijnen. Wat meer orde en regelmaat in de volksvertegenwoordiging, die in dit decennium allengs vaker oud-Oekraïense taferelen van interne chaos en schoffering het hoofd heeft moeten bieden, was geboden, vonden de parlementariërs zelf.
Eenvoudig was die opdracht niet. De Tweede Kamer kent geen eenduidige hiërarchie. Ze lijkt qua organisatie op een warenhuis waarin winkeliers het hoogste woord hebben, maar tegelijk van de huismeester eisen dat het dak niet lekt en de Statenboterham (spiegelei, huzarensalade, kaas, ham en kroket) niet van het menu verdwijnt. Die 150 individuele parlementariërs en 650 medewerkers vormen bovendien een incrowd. Niet alleen Kamerleden komen en gaan, hun medewerkers zwermen eveneens heen en weer. Wie eergisteren nog ambtelijk secretaris van een grote of kleine fractie was kan overmorgen directeur bedrijfsvoering of chef van het restaurant zijn.
In dit hybride gebouw is de griffier verantwoordelijk voor de faciliteiten die de Kamerleden nodig hebben en bepaalt de voorzitter het politieke proces. Kortom, het presidium is de opdrachtgever en de griffie de leverancier.
Afgaande op talrijke anonieme getuigenissen was Arib bij die door de Tweede Kamer gewenste reorganisatie niet altijd even zachtzinnig te werk gegaan. Volgens de Ondernemingsraad had ze zich tussen 2016 en 2021 „aanmatigend en intimiderend” gedragen. Volgens klagers was er zelfs sprake van een „schrikbewind”, aldus NRC in een reconstructie. Er waren ook ambtenaren die haar aanpak wel konden waarderen, zoals HP/De Tijd deze week schrijft. Feit is dat de Tweede Kamer, geregisseerd door VVD en D66, zittend voorzitter Arib wegstemde ten faveure van Bergkamp.
Voor het presidium was de kous daarmee echter niet af. Daarom ging het mis. Nadat Arib in juli tot voorzitter van de Tijdelijke commissie Corona was gekozen, besloot het presidium ineens onderzoek naar de vorige preses te verordonneren. Let wel: niet vóórdat maar nádat Arib, notabene door de Kamer zelf, was aangewezen om deze commissie te leiden.
Deze aanpak van Bergkamp is fundamenteel problematisch. Afgaande op de reconstructie in deze krant heeft het presidium dit onderzoek gelast op instigatie van employees die zich niet konden vinden in het politieke besluit van de Kamer om Arib een enquêtecommissie toe te vertrouwen. Door tegemoet te komen aan deze wens tot genoegdoening bij de griffie heeft het ambtelijk apparaat greep gekregen op het politieke proces. Deze coup had het presidium niet mogen tolereren. Want door deze interventie tegen een besluit van de Kamer toe te staan en met eigen vervolgstappen zelfs te bekrachtigen, heeft Kamervoorzitter Bergkamp het politieke primaat van de volksvertegenwoordiging en wetgevende macht te grabbel gegooid.
Door Arib aan een disciplinair onderzoek te onderwerpen nadat de Tweede Kamer haar had gekozen in een bij uitstek politieke functie, hebben Bergkamp c.s. de parlementaire democratie, die na drie kabinetten-Rutte toch al in zwaar weer verkeert, schade berokkend. Dat is op langere termijn een grotere zonde dan een tijdelijk schrikbewind zonder tissues.