Onzekere tijden en de revolutie van de fysica

Aan het eind van de negentiende eeuw heerst het beeld dat de natuurkunde bijna af is. Hoogleraar fysica Philipp von Jolly probeert Max Planck, die aan de wieg zal komen te staan van de quantumtheorie, een studie natuurkunde uit het hoofd te praten, omdat het „wel spoedig haar definitieve vorm zal hebben bereikt”. Niets blijkt minder waar. De natuurkunde staat op een punt een revolutie door te maken met de ontdekking van radioactiviteit, de relativiteitstheorie en de quantummechanica. Tobias Hürter volgt de wetenschappers achter deze grote ontwikkelingen in Het tijdperk van onzekerheid.

Hij brengt hun verhalen tot leven met anekdotes en schetst hun eigenaardigheden, liefdeslevens, carrières, politieke opvatten en ruzies. Zo begint het boek met een zomeravond in 1903 in Parijs, waar Marie Curie haar promotie viert, met haar man Pierre en andere grote namen uit de natuurkunde, zoals Ernest Rutherford, de Nieuw-Zeelandse fysicus die op dat moment op huwelijksreis is. Later dat jaar krijgt ze de Nobelprijs voor de ontdekking van radioactiviteit, maar kan niet bij de uitreiking zijn door een zenuwinzinking.

Dankzij historische bronnen zoals brieven, kan Hürter in de huid kruipen van de hoofdrolspelers. Hij bedenkt zelfs dialogen tussen bijvoorbeeld Albert Einstein en Werner Heisenberg en Heisenberg en Niels Bohr. Hierdoor leest het boek als een historische roman.

Hürter beschrijft de uitgestorven laboratoria tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ander werk is belangrijker. Zo ontwikkelen Curie en haar dochter Irene mobiele röntgenapparatuur voor zorg voor oorlogsgewonden. In de Tweede Wereldoorlog richten veel hoofdrolspelers zich op de ontwikkeling van de atoombom. Onder meer Einstein en Bohr waren betrokken bij het Amerikaanse Manhattanproject dat tot de eerste atoombom zou leiden. Heisenberg werkte aan de minder succesvolle Duitse atoombom.

Hürter toont hoe een diversiteit aan karakters – de ene meer het stereotype genie dan de ander – samen de natuurkunde op haar grondvesten heeft doen schudden. Het is jammer dat hij soms de natuurkundige uitleg schuwt, of beperkt tot een paar zinnen. Maar hij beschrijft meeslepend hoe nieuwe natuurkunde en oorlogen het werk en leven van wetenschappers op z’n kop zette.

Tobias Hürter: Het tijdperk van onzekerheid. De gouden en de donkere jaren van de fysica 1895-1945. Vertaler: Conny Sykora, 352 blz. € 32,99