‘Dat is waanzin. Een schande. We moeten ze duidelijk maken dat zoiets niet kan’: energiecrisis maakt de Noren stinkend rijk

Noorwegen is het land van de fjorden, van de elanden en de schapen, van het wildkamperen. Het is een sociaal walhalla, een klimaatkampioen waar stilaan iedereen in een elektrische auto rondzoemt. Het is de thuis van de Nobelprijs voor de Vrede en het geeft jaarlijks ettelijke miljarden uit aan humanitaire hulp. Kortom: Noorwegen is top. De Noren, dat zijn de good guys.

Maar, wat nogal eens vergeten wordt: Noorwegen is ook het land van aardgas en olie. Zo pompen de Noren jaarlijks tot 115 miljard kubieke meter gas op uit de Noordzee, waarvan het overgrote deel wordt uitgevoerd richting Europa: het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en ook België. Een kwart van het gas dat in Europa wordt verbruikt komt uit Noorwegen.

Hier zit vandaag het haakje. Enerzijds is men in Europa dankbaar dat Noorwegen massaal aardgas blijft oppompen en uitvoeren. Nu Europa in een economische oorlog is verwikkeld met Rusland, decennialang zijn belangrijkste gasleverancier, is elke kubieke meter gas die de Noren leveren meer dan welkom om onze bevoorrading te verzekeren en de prijzen te drukken.

Anderzijds kan men in de Europese hoofdsteden stilaan niet meer om de vaststelling heen dat Noorwegen nu wel héél veel geld aan het verdienen is ‘dankzij’ de oorlog in Oekraïne. Geld dat wordt opgehoest door de eigen huishoudens en bedrijven. Volgens cijferwerk van de Britse krant Financial Times heeft het land sinds de jaarwisseling al bijna 100 miljard euro aan overwinsten geboekt dankzij de hoge prijzen voor gas en olie op de Europese markt. Omgerekend zou het om 18.000 euro per inwoner gaan - elke Noorse zuigeling en hoogbejaarde incluis.

Dat de Noren aan deze energiecrisis een mooie cent overhouden voor hun (goedgevulde) staatskas, het is hen gegund. Maar nu wordt het wel iets te gortig, fluistert men steeds luider op het Europese vasteland. Zeker omdat de crisis Europa stilaan maatschappelijk dreigt te ontwrichten - de natte droom van Vladimir Poetin en zijn trawanten. Daar kan het Noorwegen toch niet om te doen zijn als goede buur en lid van de Europese Economische Ruimte? In de woorden van de Financial Times: “Wat heeft het land te winnen bij een diepe recessie in Europa?”

Politiek ligt de ‘Noorse kwestie’ logischerwijs gevoelig. De enige die zich de afgelopen maanden aan een scherp standpunt heeft gewaagd, is de Poolse premier Mateusz Morawiecki. In mei oordeelde hij tijdens een persmoment met schoolkinderen dat Noorwegen zijn “gigantische” winsten “onmiddellijk” moet delen met Europa. Wat hem vanuit Oslo de reactie opleverde dat die winsten gaan naar het Noorse staatspensioenfonds, bedoeld voor “de volgende generaties Noren”.

Een vriendelijke maar kordate ‘neen’ dus. Het Noorse pensioenfonds heeft overigens een waarde van 1,3 biljoen euro. Voor wie zich daar weinig bij kan voorstellen: dat zijn twaalf nullen.

Schande

De recordprijzen voor gas in Europa vandaag lijken de druk op Noorwegen te verhogen. Intussen moet er op de toonaangevende Nederlandse beurs voor een megawattuur gas ongeveer 230 euro betaald worden. Dat is twee keer meer dan in de lente, drie keer meer dan bij het begin van de oorlog in Oekraïne en tien keer meer dan een jaar geleden. Als de prijzen zo hoog blijven, iets waar energietraders rekening mee houden tot 2024, wordt Noorwegen slapend (schat)rijk.

Ook in België doen de Noorse overwinsten de wenkbrauwen fronsen. Een welingelichte bron: “We leven in een oorlogssituatie. Dat moet iedereen beseffen. Voor mij is het aberrant dat de Noren zich verrijken ten koste van Europa. Aan de huidige recordprijzen van 230 euro innen ze elke dag zowat 700 miljoen euro aan overwinsten. Er is een dagelijkse uitvoer van 3,5 miljoen megawattuur aan gas, met een productiekost van zowat 10 euro per megawattuur en een normale winstmarge van 20 euro. Op die manier boekt Noorwegen 200 euro overwinst per geleverde megawattuur gas. Dat is waanzin. Een schande. We moeten de Noren duidelijk maken dat zoiets niet kan.”

Op voorzet van de energieregulator CREG heeft premier Alexander De Croo (Open Vld) begin juni de Europese Commissie al eens - voorzichtig - laten verstaan dat de Noorse winsten ook zijn ogen uitsteken. Sowieso pleit De Croo op het Europese niveau al langer voor de komst van een tijdelijk prijsplafond voor de ontspoorde energiemarkt. Het is aan de Europese Commissie om na de zomer verdere stappen te zetten, maar in Europa zit niet iedereen te wachten op een prijsplafond. Intern heeft het al tot stevige discussies geleid. Een van de problemen: sommige lidstaten willen niet tegen de kar rijden van hun nationale energiebedrijven, die ook zwemmen in de winst.

In Noorwegen spoort de oppositie de regering aan om de gasgelden (deels) te gebruiken voor humanitaire hulp aan Oekraïne, zodat er geen twijfel over bestaat dat Noorwegen niet profiteert van de oorlog. De Financial Times stipt aan dat Noorwegen er op middellange termijn alle baat bij heeft om Europa, een markt van 450 miljoen mensen, te vriend te houden. Het is samen uit, samen thuis. En dan is het misschien tijd voor “het ondenkbare”, luidt het: een vrijwillige prijsverlaging.