Duitsland beweegt langzaamaan naar het openhouden van de laatste drie kerncentrales

Zelden lag een Duitse deelstaat zo publiekelijk overhoop met de nationale regering in Berlijn als het eigenzinnige Beieren nu. Bij de Beierse stad München staat de grootste kerncentrale van Duitsland. In april oordeelde een lokale keuringsinstantie dat die, technisch gezien, langer open kon blijven. Maar vorige week dook een memo op van het ministerie van Milieu in Berlijn waarin staat dat de Beierse keuringsinstantie broddelwerk heeft geleverd en dat de kerncentrale dicht moet. Prompt reageerde het lokale ministerie van Milieu in München (elke Duitse deelstaat heeft zijn eigen ministeries): niet waar. De kerncentrale kan openblijven.

De ambtelijke ruzie is typerend voor de felheid van de discussie over nucleaire energie in Duitsland. Al maanden woedt een almaar heviger debat over de laatste drie kerncentrales die het land nog open heeft en die volgens de planning op 1 januari sluiten.

De strijdlust vanuit Beieren tekent vooral het sentiment onder Duitse voorstanders: we zijn aan de winnende hand, even doorpakken nog. De Oekraïne-oorlog resulteert in dreigende energietekorten en torenhoge gasprijzen, waardoor een groeiende menigte die drie centrales voorlopig wil laten doorwerken. Bondskanselier Olaf Scholz zei deze maand die optie te overwegen.

Hij kan niet anders. De ene na de andere voorstander rammelt aan de poorten van de kanselierswoning. Oppositieleider CDU verwijt de regering in felle woorden dat men krampachtig vasthoudt aan partijpolitieke idealen terwijl de Duitsers het water financieel aan de lippen staat, en recessie dreigt. CDU-partijleider Friedrich Merz verscheen vorige week met zijn Beierse collega in hoogsteigen persoon bij Isar 2, de kerncentrale bij München, om tegenover de koeltorens het getreuzel van Berlijn te veroordelen. Zelfs de kleine regeringspartij FDP, de centrum-rechtse enfant terrible in de coalitie, keert zich steeds openlijker af van het regeringsbeleid. 

Maar bovenal speelt de publieke opinie een rol. Inmiddels is nog maar 15 procent van de Duitsers onvoorwaardelijk tegen uitstel van de Atomausstieg (het afschaffen van kernenergie),  blijkt uit de maandelijkse peiling ARD Deutschlandtrend. 

Legio bezwaren

Tegenstanders wijzen erop dat de discussie zich toespitst op slechts drie energiecentrales die maar 6 procent van de Duitse elektriciteit produceren. Energiecentrales die, zeggen ze, alleen maar stroom leveren: geen warmte, geen brandstof voor processen in de metaal- of chemische industrie. Daarvoor is gas nodig, of olie, of kolen, of misschien waterstof. Volgens Groenen-politicus Robert Habeck, vicekanselier en minister van Economische Zaken, bespaart een doorstart slechts 0,5 tot 0,7 procent gas.

Maar elke kilowattuur telt in deze crisis. En kerncentrales Neckarwestheim 2, Emsland en Isar 2 kunnen samen maar liefst 4.300 megawatt produceren, genoeg stroom voor vier miljoen huishoudens en meer dan alle Nederlandse kolencentrales bij elkaar. Geen kleinigheid. Kerncentrales leveren weliswaar geen warmte,  alle elektriciteit van kerncentrales hoeft niet met andere brandstof te worden geproduceerd. Zoals met Russisch gas.

Berlijn hield lang vast aan legio bezwaren, zowel praktisch als politiek. De centrales zijn ingesteld op sluiting eind 2022, en de voorraad uranium loopt op zijn einde. Eenderde van ’s werelds uraniumhandel staat onder controle van Rusland, en van dat land wilde Europa nu juist geen energie meer kopen. Personeel van de kerncentrales is deels al op weg naar vervroegd pensioen of afvloeiingsregelingen, en kennis van dit kaliber vervang je niet zomaar. En bovenal: de kerncentrales zijn dringend toe aan tienjaarlijks groot onderhoud dat in 2019 werd uitgesteld omdat ze dicht zouden gaan.

De bezwaren zijn niet onoverkomelijk, blijkt nu. Het personeelsprobleem is ‘waarschijnlijk op te lossen’, zegt Eon, eigenaar van Isar 2 in Beieren. Normaal zit er twaalf tot achttien maanden tussen koop en levering van uranium, ‘maar misschien krijgen we het sneller voor elkaar’, zegt EnWB, uitbater van kerncentrale Neckarwestheim, tegen weekblad Der Spiegel. En ja: voor de tienjarige veiligheidsrevisie, voor het laatst uitgevoerd in 2009, moeten de eisen afgezwakt worden, zei de overheid in maart. De staat moet ‘quasi-eigenaar’ worden van de centrales als ze langer openblijven, met volle verantwoordelijkheid voor kosten en veiligheid.

Politiek levenswerk

En dat voor een paar maanden extra. Want dat is wat er op tafel ligt, vooralsnog. De oppositie wil verlenging tot 2024, een jaartal dat ook coalitiepartner FDP noemt, maar de regering lijkt slechts een korte periode te overwegen. Als de kerncentrales blijven draaien tot in de lente, wordt voorkomen dat het systeem een plotselinge schok moet verwerken in hartje winter op 1 januari. Bovendien is daarvoor geen nieuwe brandstof nodig; de splijtstaven kunnen langer mee als de kerncentrales nu al op een lager pitje gaan draaien. Ironisch genoeg betekent dit op korte termijn minder stroom. De totale elektriciteitsproductie tot de afschakeling neemt nauwelijks toe.

Maar het zorgt wel voor stabiliteit, en daarom komt de politiek nu toch in beweging. Voor de twee grootste Duitse regeringspartijen zou uitstel bitter zijn. De SPD pleit al decennialang voor sluiting van de kerncentrales. De Groenen komt zelfs voort uit de antikernenergie-beweging van de jaren zeventig en tachtig. Voor deze partij is het afschaffen van nucleaire energie een politiek levenswerk. Maar De Groenen hebben zich tijdens deze crisis uiterst pragmatisch getoond. Toen Duitsland in juli knarsetandend kolencentrales heropende die net waren afgeschakeld, noemde Habeck dat ‘pijnlijk maar noodzakelijk’.

Inmiddels kan ook de Groenen-politicus zich een verlenging van de kerncentrales voorstellen als ‘uitzonderingsscenario’. De regering wil eerst de uitkomst afwachten van een zogeheten stresstest, die nu plaatsvindt. Daarin wordt de bestendigheid van ’s lands stroomnet onderzocht in een aantal scenario’s. Zoals een acute stop van gas, een bijzonder koude winter, of verminderde levering uit buurlanden. De Franse kerncentrales functioneren maar half, door technische problemen en door gebrek aan koelwater als gevolg van de extreme droogte. In Duitsland wordt kolenaanvoer ernstig gehinderd door lage rivierwaterstanden. 

Een beslissing over de kerncentrales hangt in de lucht. Als blijkt dat de energiezekerheid zonder Duitse kerncentrales niet is gegarandeerd, kan het snel gaan. Maar dat is allerminst zeker.