Neergestoken Salman Rushdie van beademing af, praat weer en ‘maakt zelfs grapjes’

Rushdies zoon Zafar zei zondag namens de familie ‘buitengewoon opgelucht’ te zijn dat zijn vader van de beademing was gehaald en in staat was ‘een paar woorden te spreken’. ‘Ofschoon zijn levensveranderende verwondingen ernstig zijn, is zijn gebruikelijke stoere en tegendraadse gevoel voor humor nog intact.’ 

Twee dagen na de aanslag ligt Rushdie nog altijd in het ziekenhuis, met ernstige verwondingen. Maar de auteur van De duivelsverzen is weer aanspreekbaar. Het persbureau Associated Press citeerde een tweet van collega-schrijver Aatish Taseer, die zaterdagavond ook al meldde dat Rushdie zijn gevoel voor humor nog had. 

Rushdie werd vrijdag neergestoken op het moment dat hij een lezing wilde gaan geven in het stadje Chautauqua in het westen van de staat New York. Een man sprong het podium op en stak hem diverse keren, onder meer in zijn nek en zijn buik. Zijn literair agent Andrew Wylie meldde vrijdagavond dat Rushdie niet meer kon spreken, zijn lever beschadigd was, de zenuwen van een arm waren doorgesneden en hij waarschijnlijk een oog zou kwijtraken. 

Rushdie  wilde net naar het spreekgestoelte lopen toen hij en zijn interviewer Henry Reese werden aangevallen. Een agent die aanwezig was om Rushdie te beschermen, trok de aanvaller meteen van de schrijver af. Ook toeschouwers snelden toe, onder wie een arts, die het bloeden stelpte in afwachting van een traumahelikopter die Rushdie naar het ziekenhuis zou brengen. 

Zafar Rushdie zei de mensen uit het publiek die zijn vader te hulp kwamen erg dankbaar te zijn. Ook bedankte hij voor de goede zorgen van politie en artsen, en voor alle blijken van liefde en steun die Rushdie vanuit de hele wereld had gekregen.

De vermoedelijke dader, door de politie geïdentificeerd als de 24-jarige Hadi Matar uit de stad Fairview, werd ter plekke overmeesterd en gearresteerd. Hij wordt vastgehouden voor een gewapende aanval en poging tot doodslag, zo heeft het lokale Openbaar Ministerie laten weten. Volgens de aanklagers heeft Matar de aanslag doelbewust en met voorbedachten rade gepleegd. 

Matar zelf zegt onschuldig te zijn, zo verklaarde zijn advocaat zaterdag tegen de rechter toen zijn cliënt werd voorgeleid, in zwart-witte gevangeniskleding en met een mondkapje op.

Over het motief van de dader is nog niets bekendgemaakt. De politie, de FBI en het OM onderzoeken dat nog. Over Matar is weinig meer bekend dan dat zijn ouders uit Libanon komen, en dat hijzelf in de Verenigde Staten is geboren. Op zijn Facebookpagina zou hij een foto hebben geplaatst van de Iraanse leider ayatollah Khomeini, die meer dan dertig jaar geleden een prijs op het hoofd van Rushdie heeft gezet. Ook zou uit teksten blijken dat Matar sympathiseerde met diens sjiitische gedachtengoed en met de Iraanse Revolutionaire Garde. 

Rushdie leefde al tientallen jaren met de dreiging van een islamitische aanslag. In 1989, na het uitkomen van Rushdies boek De duivelsverzen, vaardigde Khomeini een fatwa tegen de schrijver uit en zette een beloning van 3 miljoen dollar op zijn hoofd. De fatwa gold ook voor Rushdies uitgevers. 

Veel moslims vonden de roman, waarin Rushdie onder meer speelt met alternatieve verhalen over het ontstaan van de islam, beledigend voor de Koran. Er waren felle demonstraties waarbij zijn boek werd verbrand, in sommige landen werden De duivelsverzen verboden, winkels werden aangevallen, Rushdies Japanse vertaler Hitoshi Igarashi werd vermoord en zijn Noorse uitgever William Nygaard werd  neergeschoten, maar in de loop der jaren luwde de opwinding.

De fatwa, inclusief het beloofde bedrag, is nooit ingetrokken. Vanwege de dreiging moest Rushdie jarenlang zijn verblijfplaatsen geheim houden en werd hij bij optredens steevast omringd door bodyguards. Maar gaandeweg werd de beveiliging minder en uiteindelijk kon Rushdie, die in 2000 naar de Verenigde Staten verhuisde, zelfs weer een min of meer normaal leven leiden. 

Volgens zijn nieuwe Nederlandse uitgever Mizzi van der Pluijm heeft Rushdie zichzelf aan de druk ontworsteld: ‘Hij heeft ontzettend veel moeten doen om onder die fatwa uit te komen, hij heeft voor zichzelf een leven afgedwongen dat voor hem leefbaar was. Hij is altijd stoer geweest in hoe hij ermee omging, hij is nadrukkelijk blijven schrijven, blijven optreden, want als je dat niet doet, hebben zij gewonnen, zei hij.’

‘En nu dit’, zegt Van der Pluijm. ‘Nu is de grote vraag: als hij dit overleeft, hoe leef je dan verder? Dit moet afschuwelijk zijn.’

Rushdie brak als schrijver door met zijn roman Midnight’s Children, waarmee hij in 1981 de Booker Prize won. Sinds de fatwa bleef Rushdie contacten onderhouden in de literaire wereld en maakte hij talloze reizen. Hij werd een van de meest prominente voorvechters van het vrije woord en liet zich zo weinig mogelijk hinderen door de dreiging die altijd boven zijn hoofd hing. Ook met Nederlandse schrijvers, onder wie Adriaan van Dis, had hij regelmatig contact. Van Dis zette zich in het Rushdie Defence Comittee Nederland jarenlang in voor Rushdie. Van Dis toonde zich vrijdagavond in een reactie in het AD ontzet door de aanslag: ‘Er blijkt toch nog een gek rond te lopen die even 3 miljoen dollar wil vangen.’

Biden: geschokt over ‘wrede aanval’

Rushdies moed en onverzettelijkheid keerden steeds terug in de talloze verbijsterde reacties op de aanslag. Ook de Amerikaanse president Joe Biden toonde zich geschokt door wat hij een ‘wrede aanval’ noemde. De president roemde Rushdies onverzettelijkheid ondanks alle dreigementen: ‘Waarheid. Moed. Veerkracht. De mogelijkheid om zonder angst ideeën te delen. Dit zijn de bouwstenen van iedere vrije en open samenleving’, aldus Biden.