Wat is stikstof, waarom zijn de boeren boos en wat moet er nu eigenlijk veranderen?

Wat is stikstof?

De term stikstofcrisis is eigenlijk een beetje misleidend, want stikstof is gewoon het hoofdbestanddeel van de lucht die we inademen. Vandaar de naam: als er te weinig zuurstof in de lucht zit, en dus te veel stikstof, dan stik je.

Stikstofverbindingen komen van nature voor, maar slechts in kleine hoeveelheden. Ze zijn onmisbaar voor het leven: ze zorgen dat planten groeien en zijn ook een bouwstof voor ons lichaam. De hoeveelheid reactief stikstof op aarde is afgelopen eeuw echter verdubbeld. Dat komt doordat mensen zelf stikstof zijn gaan ‘produceren’. Door stikstof onder hoge druk met waterstof te verbinden, krijg je namelijk ammoniak. Ammoniak is de basis van kunstmest. Daarnaast wordt het gebruikt bij de productie van veel andere stoffen, zoals explosieven en plastics.

Waarom is stikstof een probleem?

Omdat stikstof van nature schaars is, gaan planten en dieren er uiterst efficiënt mee om. Stikstof valt nu door alle menselijke uitstootbronnen als een soort gratis kunstmest uit de lucht, maar planten pakken nog steeds wat ze pakken kunnen. De planten die het hardste groeien, zoals brandnetels, grassen en braamstruiken, overwoekeren de trage groeiers. In heidegebieden delven bloeiende kruiden zo het onderspit. Insecten die daarvan leven, zoals rupsen, gaan daardoor dood; dat is een van de redenen dat er tegenwoordig zoveel minder vlinders zijn dan vroeger. En doordat er minder insecten zijn, hebben ook vogels minder te eten.

Daar komt bij dat stikstof de bodem verzuurt, waardoor belangrijke stoffen als calcium uit de bodem wegspoelen. Dat is een groot probleem voor bijvoorbeeld slakken, die calcium nodig hebben om hun huisjes te maken, maar ook voor vogels,. die kalk nodig hebben voor hun eierschalen en botten.

Wat is het kabinet van plan?

In 2030 moet driekwart van alle natuurgebieden (Natura 2000) geen last meer hebben van stikstof. Daarvoor moeten we dan de helft minder stikstof uitstoten dan nu. Dat betekent niet dat overal even hard wordt ingegrepen. Het kabinet heeft laten berekenen hoeveel er waar moet worden geminderd. Maar op welke manier de stikstofuitstoot wordt teruggebracht, laat het kabinet aan de provincies over. Zij moeten plannen maken om maatwerk te leveren. Daarvoor kunnen ze een beroep doen op een stikstoffonds van 25 miljard euro.

Waarom zijn de boeren boos?

Veel boeren zijn bang dat er voor hen geen enkele plaats meer is in Nederland. Grote steen des aanstoots is de beruchte stikstofkaart die het kabinet heeft onthuld, waarop in kleurvlakjes te zien is op welke plaatsen de stikstof in de bodem met hoeveel procent moet worden teruggebracht. Op sommige plekken lopen de percentages op tot meer dan 90 procent. 

Boeren zien daarin de bevestiging dat het kabinet hen het boeren onmogelijk wil maken en op hun grond uit is om woningen te bouwen. Wat ook steekt: andere stikstofuitstoters, zoals het vervoer en de industrie, hebben van het kabinet nog geen opdracht gekregen. Die komt pas over een half jaar. Bovendien missen boeren elk perspectief op hoe ze met hun boerderij in de toekomst een boterham kunnen verdienen. 

Bij boeren heerst onderliggend het idee dat de regering geen waardering heeft voor de agrarische sector en de inspanningen die de sector al heeft geleverd. Boeren hebben fors geïnvesteerd in schonere stallen, maar steeds blijkt het niet genoeg. Daarnaast zit er een heel groot gat tussen het bedrag dat boeren verdienen en het bedrag dat  een pak melk of doos eieren de supermarkt oplevert. 

Is de vrees van de boeren terecht?

Volgens minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal zullen de maatregelen ‘ingrijpend’ zijn. Het kabinet zoekt het leeuwendeel van de oplossingen voor de stikstofproblemen bij de boeren. Mest is namelijk een grote bron van stikstof. Van der Wal benadrukt dat de percentages slechts een uitgangspunt zijn en dat er op provinciaal niveau ruimte is voor maatwerk. Maar, zo erkent ze ook:  “Dat we tot een reductie van de veestapel komen, is evident.”

Het kabinet zegt gedwongen opkoop van boerenbedrijven te willen vermijden. Boerderijen kunnen ook schoner worden of worden verplaatst. Daarnaast hoopt het boeren te enthousiasmeren voor een vrijwillige uitkoopregeling. De vraag is of dat wel genoeg is.