Vermomd als Indiase diesel lijkt Russische olie alsnog Europa in te stromen
In een mondiale oliemarkt vindt Russische olie waarschijnlijk toch zijn weg naar Europa. Hebben de oliesancties dan überhaupt zin of doen landen zoals Nederland vooral zichzelf pijn?
In de eerste vijf maanden van 2022 kwam in de Rotterdamse haven ongeveer 200.000 ton diesel uit India aan. Opvallend, want een jaar eerder was dat nog geen enkele druppel. En die 200.000 ton diesel uit India, daar lijkt een Russisch luchtje aan te zitten.
Sinds de oorlog in Oekraïne zijn veel westerse bedrijven en overheden gestopt met de inkoop van Russische olie. Nu nog vrijwillig, vaak om reputatieschade te voorkomen. Later dit jaar verplicht, vanwege de EU-sancties tegen Rusland. Om zijn olie toch kwijt te raken, geeft Rusland flinke kortingen aan India en China. En India en China – ‘neutraal’ in de Oekraïne-oorlog – nemen die olie gretig af.
Vrachtschepen vol Indiase diesel komen plotseling aan in Rotterdam, om vanuit daar doorgevoerd te worden naar de rest van Europa. Dit geeft de indruk dat India goedkoop Russische olie inkoopt, die vervolgens raffineert tot diesel, en die weer relatief duur doorverkoopt aan Europa. “Het is moeilijk aan te tonen, maar ik zou verbaasd zijn als dit niet het geval is”, zegt olie- en gasconsultant Cyril Widdershoven.
Herkomst is nauwelijks te achterhalen
Dit voorbeeld laat volgens Widdershoven zien hoe Russische olie hoogstwaarschijnlijk ook na de olie-boycot Europa in zal blijven klotsen. Na zo’n raffinageproces, waar verschillende partijen ruwe olie worden gemengd, is de herkomst praktisch gezien haast niet meer te achterhalen. “Dan is het gewoon Indiase diesel.”
Problematisch, zegt hij, omdat dit het effect van de sancties tegen Rusland afzwakt. En tegelijkertijd onvermijdelijk, zoals ook blijkt uit het feit dat bijvoorbeeld Iraanse olie ondanks sancties al jaren de weg naar de wereldmarkt weet te vinden.
Hebben die oliesancties van de Europese Unie en de Verenigde Staten tegen Rusland dan überhaupt zin? Doen ze Vladimir Poetin pijn?
Op dit moment nog niet zo, zegt Widdershoven. “Poetin is militair gezien slimmer geweest dan veel mensen dachten. Hij is deze oorlog begonnen in een tijd van een superieure krapte op de oliemarkt.”
Zelfs al voor de oorlog met Oekraïne stond de olie wereldwijd op een recordprijs, vanwege schaarste in de olieproductie en een wereldeconomie die na de coronapandemie weer volop begint te draaien – waar brandstof voor nodig is. De oorlog in Oekraïne stuwt die prijzen alleen maar verder op. “Daardoor verdient Rusland alsnog ontzettend veel aan zijn olie, zelfs met de kortingen die het landen als India en China aanbiedt.”
Alleen mondiale sancties hebben nut
Feit is dat de oliehandel een mondiale aangelegenheid is, zegt analist Hans van Cleef van ABN Amro. Sancties zullen daarom altijd zwak zijn als ze alleen vanuit Europa komen. “Rusland is een van de grootste olieproducten ter wereld. Wil je dat land sanctioneren, dan heeft dat alleen nut als je het wereldwijd doet. Dat gaat hem niet worden.”
Lucia van Geuns van het The Hague Centre for Strategic Studies denkt dat Rusland de pijn van de Europese oliesancties pas echt zal gaan voelen als de olieprijs flink begint te dalen. “Gegeven de huidige krappe oliemarkt kan dat nog best een jaar duren.”
Vooralsnog lijken vooral Europese landen zelf hard getroffenen te worden door hun boycot van Russische olie, denkt Wei Cheong Ho van het internationaal toonaangevende energieadviesbureau Rystad Energy. “Europese landen halen hun olie van oudsher het liefst uit Rusland”, zegt hij, “omdat het dichtbij is.”
Veel landen hebben geen keuze
Veel Europese raffinaderijen zijn afgestemd op het verwerken van de Oeral-olie uit Rusland, die via pijpleidingen razendsnel en relatief goedkoop binnenstroomt. Om nu massaal over te schakelen naar olie uit de Verenigde Staten, het Midden-Oosten en bijvoorbeeld op diesel uit India, is alleen al vanwege de transportkosten veel duurder.
Nederland kan vanwege zijn ligging aan zee, infrastructuur en plek op de internationale handelsmarkt nog relatief goed aan andere olie komen, maar voor een land als Hongarije is dit al veel moeilijker. Cheong Ho denkt daarom dat veel landen niet zo moeilijk zullen doen over de vraag of de nu populaire Indiase diesel deels uit Russische olie bestaat. “Veel landen hebben simpelweg geen keuze.”
Wel zegt Widdershoven dat de organisatie van olie-exporterende landen Opec overlegt over mogelijke ‘third party’-sancties door het Westen, die kunnen gelden voor landen die wel massaal olie van Rusland importeren, zoals India en China. “Als dat gebeurt, zullen die landen twee keer nadenken voordat ze veel olie uit Rusland importeren en die bijvoorbeeld met grote winsten als diesel aan Europa verkopen.”
Netto-importeurs van energie
Kent de oorlog in Oekraïne op het gebied van de oliemarkt dan alleen maar verliezers? Analist Van Cleef denkt dat India en China er relatief wel bij varen. “In een redelijk krappe markt hebben zij ineens een hoger aanbod.” Maar Cheong Ho zegt dat India en China juist relatief hard geraakt worden, omdat zij als landen netto-importeurs zijn van energie en dus afhankelijk van buitenlandse olie. “De olie uit Rusland kopen zij in de eerste plaats om hun eigen land te voorzien, en pas op de tweede plaats voor de export.”
De hoge olieprijzen, versterkt door de Oekraïne-oorlog en sancties, vallen daarom juist in India en China zwaar. “China importeert 14 miljoen vaten olie per dag”, noemt Cheong Ho als voorbeeld. “Als daarvan 11 miljoen veel duurder zijn dan voorheen en ze er 3 miljoen met wat winst kunnen verkopen, is dat niet gunstig.” Plus: het zijn in een land als India vooral een paar grote raffinaderijen die de vruchten plukken van de verkoop van lucratieve diesel aan Europa, niet zozeer de landen en hun bevolking als geheel.
De enige winnaar die deze hoge olieprijzen en Russische sancties kent, denkt Cheon Ho, zijn de VS. “Zij zitten goed gepositioneerd. Hun afhankelijkheid van Russische olie is vrij klein, en ze kunnen hun olieproductie opvoeren om aan de Europese vraag te voldoen.” Widdershoven denkt dat de VS inderdaad relatief goed zitten, maar benadrukt wel dat het land vooral veel van het lichte schalie-olie produceert. “Ook in de VS zijn raffinaderijen op zoek naar zwaardere olie, bijvoorbeeld uit Iran, Venezuela, en misschien ook uit Rusland.”
Want dat is ook waar: ondanks anti-Russische geluiden importeren westerse landen op dit moment nog op grote schaal Russische olie. Sommige landen en bedrijven proberen nog binnen te halen wat binnen te halen valt zolang er nog geen officiële sancties zijn.
Lees ook:
Poetin is terug op het wereldtoneel, dankzij China, Brazilië, India en Zuid-Afrika
Rusland doet donderdag mee aan een top van zogenoemde Brics-landen, waarvan China gastland is. Poetin laat zien dat hij minder geïsoleerd is dan het Westen zou willen.