Ruzie om recht van overpad: wandelaar moet met een boog om het erf van Zutphense boer heen lopen

‘Potverdorie, dit was me toch wat’, verzuchtte Alie Ulkeman (78) tegen haar dertien wandelvriendinnen toen, eenmaal veilig in het bos, de geur van rooibosthee met honing uit haar thermosfles walmde. Luttele minuten ervoor was een Zutphense boer naast zijn stal met de tractor op ze ingereden. Op de bewuste dinsdagochtend in 2019 moesten de dames in de leeftijd van 60 tot 80 opzij springen om niet onder de dikke tractorbanden te komen.

Liefhebbers van een stevige wandeling weten het: in de Nederlandse postzegelnatuur ontkom je bijna niet aan een oversteek over het boerenerf. Doorgaans verloopt het bij recht van overpad-situaties zonder problemen, maar met de toegenomen buitendrukte vanwege corona leidt de oversteek langs de boer, en ook bij landgoedbezitters, vaker tot incidenten. 

De confrontatie tussen boer en burger is nergens zo extreem als op het Kerkpad in Zutphen, weten ze bij Wandelnet. De vereniging trad op als mediator in de kwestie met boer Hans, die in de Hanzestad inmiddels berucht is. Over zijn erf kronkelde het Kerkpad precies tussen zijn stallen en huis door. Een populaire dagwandeling in de Achterhoek, De Hoofdige Boer (onderdeel van het Hanzestedenpad), voerde lange tijd vlak langs zijn woonkamer en koeien.

Al sinds hij de boerderij in 2017 betrok, waren er meldingen van bedreiging en intimidatie. Voor het voorval met de wandeldames kreeg Hans 80 uur taakstraf, maar die zaak is alweer ingehaald door een volgende. In de rechtszaak die donderdag werd uitgesteld vanwege een ziektegeval, wordt hem meermaals ‘bedreiging met misdrijf tegen het leven of zware mishandeling’ ten laste gelegd. En dan is er nog het speciale meldpunt van bezorgde wandelaars, waar meer dan 150 klachten tegen de boer zijn verzameld.

Het gaat om ernstige beschuldigingen, blijkt ook uit gesprekken met meerdere belaagden. Een hond zou door de boer aan zijn lijn zijn opgetild, een vrouw werd omver geduwd in het gras, spugen, schoppen tegen een fiets met een klein kind in het zitje en het veel gehoorde met voertuigen gevaarlijk inrijden op voetgangers.

En wat ging die man daarbij tekeer, herinnert Ulkeman zich. ‘Godverdomme, sodemieter op, donder op. Hier wegwezen. Ik wil jullie nooit meer zien’, klonk het volgens haar tot ver over de weilanden. ‘Hij was zo over de rooie, ik dacht: hij gaat ons wat aandoen.’

Vier jaar gedreig, gevloek en getier

Omwonenden kijken na ruim vier jaar gedreig, gevloek en getier – vastgelegd in meerdere video’s – al niet meer op van dergelijke verhalen. Wat velen vooral nog verbaast is de oplossing die de gemeente eind vorig jaar presenteerde. Die zegde niet de pacht voor de omliggende weilanden op en kwam evenmin met een dwangsom, opdat de boer zijn gedrag in de openbare ruimte zou veranderen. In plaats daarvan sloot de gemeente, weliswaar na overleg met betrokkenen, het pad af en legde even verderop een nieuw pad aan. Zodat de wandelaar nu met een boog om de boze boer heen kan.

‘Geweld loont in Zutphen!’ Gert Meijboom, de man achter het meldpunt, kan tot geen andere conclusie komen. ‘150 incidenten, en wat doet de burgemeester? Ze gooit fietsers en wandelaars van een pad dat al meer dan honderd jaar zonder problemen wordt gedeeld. En trakteert daarmee de terreurboer ook nog eens op een fraai Kerkpad als oprijlaan voor hem alleen.’

Na meerdere pogingen staat de melkveehouder de Volkskrant te woord, maar hij wil zijn woorden niet terugzien in de krant. De enige buurman die ook aan het pad woont, neemt het voor hem op. ‘Hij voelt zich bij de aankoop belazerd’, zegt Roelf Pot, die weerspreekt dat het pad al ruim honderd jaar toegankelijk is. Hem zou nooit zijn verteld dat iedereen erover mocht. ‘Daar komt veel van Hans’ frustratie vandaan.’

Ook zou een deel van die 150 meldingen zijn opgeklopt, en zou hij zelf ook geregeld het nodige naar zijn hoofd geslingerd krijgen. In de rechtszaal merkte wandelaar Ulkeman eerder al dat de boer er een heel andere lezing op na hield van die bewuste dinsdagochtend. Hij reed niet op ze in, maar ging naar eigen zeggen op zijn grote tractor gewoon door met werken in de smalle steeg tussen huis en stal.

In het stadhuis van Zutphen zegt wethouder Laura Werger (VVD) meermaals dat ze het gedrag van de boer ‘onacceptabel’ vindt. Ze zegt ook te snappen dat het nieuwe pad wordt ervaren als het belonen van slecht gedrag, maar volgens haar moet dit los van elkaar worden gezien. Want, meent de wethouder: het was weliswaar op een verkeerde manier, maar boer Hans kaartte wel degelijk terecht een onderwerp aan.

‘Full blown agragrisch bedrijf’

‘Zijn voorganger was oneerbiedig gezegd een keuterboer, hij runt nu een full blown agrarisch bedrijf met grote machines’, zegt Werger. ‘Vanwege de voorbijgangers heeft hij zich duur moeten verzekeren en ook wij lopen risico. Als daar op het openbare pad een ongeluk gebeurt, krijgen wij te horen: gemeente, waarom hebben jullie dit laten gebeuren? Dus ook zonder zijn gedrag sluit ik niet uit dat we voor deze oplossing hadden gekozen.’

Ander gedrag afdwingen, bijvoorbeeld met dwangsommen of door te dreigen de pacht op te zeggen, valt volgens de wethouder buiten de bevoegdheid van de gemeente. Toch lijkt het dat de gemeente een drukmiddel ongebruikt heeft gelaten. Waarom in ruil voor zijn rust de boer het pad van ruim 30 duizend euro niet zelf laten betalen? De kosten van aanleg en onderhoud wil de gemeente nu alsnog via de pachtinkomsten terugvorderen.

Hoe precies? Met uitweidingen over de complexe pachtwet blijft de wethouder hierover in het gesprek lang vaag. Uiteindelijk belooft ze: ‘Conform de normen van de wet zal de pacht worden verhoogd.’

David Jan Bal (72), die de boer eens bijna over zijn bordercollie heen zag rijden, acht een gemeente – die hij verwijt vier jaar lang niets te hebben gedaan tegen deze boer – niet in staat het geld nu op hem te verhalen. Ook Anja Muller (63), de vrouw die haar hond eens aan de lijn zag bungelen, vindt dat de burgemeester en de politie het veel te ver hebben laten komen.

‘Er zijn zo veel mensen die daar traumatische ervaringen hebben opgelopen.’ Maar, zegt ze, er is ook iets belangrijks bereikt: ‘Ik wandel daar nu weer met veel plezier’.