Oud-minister Salvini aangeklaagd voor het ‘ontvoeren’ van 147 bootvluchtelingen

„Ik had geen medaille verwacht, maar een proces?” Zo reageert Matteo Salvini op de rechtszaak die zaterdag in het Siciliaanse Palermo tegen hem begint. Salvini, destijds de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, verbood in augustus 2019 de reddingsboot van de Spaanse ngo Open Arms dagenlang om aan te leggen in een Italiaanse haven. Aan boord waren 147 geredde migranten. Het wachten dreef sommigen onder hen zo tot wanhoop, dat ze zich overboord gooiden. Uiteindelijk namen aanklagers het schip in beslag en brachten de opvarenden in veiligheid. De boot had toen 21 dagen op zee doorgebracht.

Dit heeft bij de rechtbank van Palermo geleid tot een gerechtelijk onderzoek naar Salvini, die nu van ontvoering wordt beschuldigd. De oud-minister riskeert vijftien jaar cel. Maar het is onwaarschijnlijk dat het ook zo ver komt, zegt migratie-expert Matteo Villa, onderzoeker aan het Instituut voor Internationale Politiek in Milaan. „De aanklacht van ontvoering is ingewikkeld te bewijzen. En bovendien oordeelde een andere Siciliaanse rechtbank in de stad Catania in een vergelijkbare zaak dat Salvini niet van ontvoering kon worden beschuldigd.”

Die andere zaak draait om de Gregoretti, een schip van de Italiaanse kustwacht dat Salvini eveneens in 2019 tegenhield. De rechtbank verklaarde die zaak niet-ontvankelijk. „Als het in Catania geen ontvoering is, zie ik niet in waarom het dat voor de rechtbank van Palermo plots wel zou zijn”, zei Salvini. De rechtbank die hem wél vervolgt, beschuldigt hij van een „politiek gemotiveerd” proces.

Lees ook Drugszaak in de entourage van Lega-leider Matteo Salvini

Als minister van Binnenlandse Zaken (tussen juni 2018 en september 2019) voerde Salvini, voorzitter van de radicaal-rechtse Lega-partij, een hard immigratiebeleid. Herhaaldelijk verbood hij reddingsschepen met migranten aan boord in een Italiaanse haven aan te leggen. Naar eigen zeggen wilde hij zo de Italiaanse grenzen beschermen. Zijn advocaat zal op het proces pleiten dat Salvini telkens in samenspraak met de regering handelde.

Òscar Camps, oprichter van Open Arms, ziet dat anders. „Salvini gebruikte migranten vanaf 2018, toen hij minister werd, als speelbal om politiek te bedrijven”, zegt de actievoerder aan de telefoon vanuit Barcelona. „In de jaren voordien ging het juist goed. Verschillende hulporganisaties op de Middellandse Zee werkten toen samen met de kustwacht, die vanuit Rome de reddingsoperaties zelfs coördineerde.”

Als minister deed Salvini meer dan enkel de boot van de Open Arms tegenhouden, zegt Camps. „Hij voerde ook een lastercampagne tegen ngo’s op de sociale media. We zijn een kleine ngo die mensen in levensgevaar wil redden op zee. Maar hij beschuldigde ngo’s als de onze van mensensmokkel.”

Camps was einde vorige week in Italië, voor de première van een film over Open Arms op het filmfestival van Rome. Zaterdag reist hij naar Palermo, voor het begin van Salvini’s proces. „De film in Italië tonen, dient zeker een maatschappelijk doel”, zegt Camps. „De beelden tonen de naakte waarheid van mensen die hun leven wagen op zee, ontdaan van alle politiek.” De timing van de première in Rome noemt hij puur toeval. Salvini’s proces zou vorige maand beginnen, maar werd uitgesteld.

Lees ook Centrumlinks wint Italiaanse gemeenteraadsverkiezinge

Verzwakt, maar niet verslagen

Salvini weet doorgaans hoe hij een crisis in zijn politieke voordeel kan buigen. Dat zal hij ook ditmaal proberen. Nu al is duidelijk dat zijn verdediging leden van de voormalige regering zal oproepen om te getuigen. Maar de man die bij de Europese verkiezingen twee jaar geleden met een fraaie score van 34 procent haast onoverwinnelijk leek, verkeert in zwaar weer. Zijn Lega-partij zit in de in februari aangetreden, post-Covid-herstelregering van premier Mario Draghi, vooral omdat de traditionele ondernemersachterban van de Lega in het welvarende Noord-Italië dat wil.

Maar Salvini gedraagt zich steeds als oppositiepoliticus en dat leidt tot spanningen in zijn partij. De ‘regeringstak’ van de Lega stelt Salvini’s leiderschap en vooral zijn radicaal-rechtse uitingen steeds meer ter discussie. Recent kwamen daarbij ook nog het seks- en drugsschandaal waarin zijn mediagoeroe Luca Morisi verwikkeld raakte en de slechte resultaten bij de lokale verkiezingen.

Dat zijn proces een maand werd uitgesteld, werkt ook in Salvini’s nadeel. In september had hij dit proces nog kunnen gebruiken om migratie opnieuw in het hart te plaatsen van het publieke debat, maar met de winter voor de deur – als de zee kouder en woeliger wordt, en er minder boten arriveren dan in nazomermaand september – is het moment voorbij om migratie politiek goed uit te kunnen spelen, zegt migratie-expert Matteo Villa. „Wat de Italianen nu veel meer bezighoudt, is de pandemie, de verdeelde meningen over vaccins en de verplichte Covid-pas. En in dat debat is oppositiepolitica Giorgia Meloni (van het uiterst rechtse Broeders van Italië, red.) prominenter.”

Salvini is verzwakt, maar daarom nog niet verslagen. „Als de winter voorbij is en de boten weer arriveren,” voorspelt Villa, „trekt hij het migratiedebat vast weer naar zich toe.”

Òscar Camps noemt het „rechtvaardig” dat Salvini voor de rechter moet verschijnen. Tegelijk erkent hij dat de politicus een gevoelige snaar raakt bij veel Italianen, omdat die zich inzake migratie door de EU in de steek gelaten voelen. „Europa hanteert niet dezelfde forse taal als Salvini, maar het gebrek aan actie is doelbewust en komt in feite op hetzelfde neer”, zegt Camps. Dit proces draait daarom ook om de waarden waarop de Europese Unie is gebouwd.”