‘Koning van de mensensmokkel’ liet vluchtelingen voetballen en de verliezers’ vrouwen verkrachten

Dat de Nederlandse politie Kidane Zekarias Habtemariam pas deze week op de Nationale Opsporingslijst zette als „een van de beruchtste en wreedste mensensmokkelaars ter wereld” wekt in sommige kringen verbazing. Zijn naam zoemt al ruim acht jaar rond onder Eritrese vluchtelingen en migranten die vanuit Libië Europa proberen te bereiken.

Kidanes in Zweden wonende landgenoot Meron Estefanos ving zijn naam eind 2013 voor het eerst op, toen een boot met honderden Eritreeërs aan boord zonk voor de kust van het Italiaanse eiland Lampedusa. „Na zo’n ongeluk nemen familieleden altijd contact op met de mensensmokkelaar om te achterhalen of hun kinderen aan boord zaten van het gezonken schip. Smokkelaars helpen vaak mee met de identificatie. Maar Kidane veranderde na zo’n ongeluk gewoon zijn nummer en zorgde ervoor dat hij onbereikbaar was.”

Lees ook Jarenlang als smokkelbaas in de Italiaanse cel, wegens een foute voornaam

Estefanos is al jarenlang het belangrijkste aanspreekpunt voor Eritreeërs die vast komen te zitten tijdens hun overtocht naar Europa. Ze noemt zichzelf mensenrechtenactivist en presenteert een radioprogramma, Radio Erena, waar vluchtelingen kunnen inbellen om hun verhalen over de overtocht te vertellen – door de Sinaïwoestijn, over de Middellandse Zee – of over het leven in de detentiecentra in Libië. Daarbij valt de naam van Kidane geregeld als de koning van de Noord-Libische stad Bani Walid.

Deze stad staat ook wel bekend als de spookstad van Libië vanwege het grote aantal migranten dat daar spoorloos verdwijnt of wordt vermoord. De stad, in het Misratadisctrict ten westen van de hoofdstad Tripoli, duikt op in rapporten van de Verenigde Naties en andere hulporganisaties als de plek waar Libische milities Afrikanen als slaven verkopen aan boeren op het platteland. Vrouwen worden er op grote schaal misbruikt door hun bewakers. Migranten worden uitgehongerd. Mensensmokkelaars dwingen migranten te bellen met hun achtergebleven ouders en ze te smeken om meer geld te sturen, terwijl ze worden afgeranseld met elektriciteitsdraden.

Neerschieten tijdens voetbal

Kidane beleefde er volgens getuigen lol aan zijn slachtoffers in Bani Walid in te delen in teams die tegen elkaar moesten voetballen. Wie een schot op doel miste, werd neergeschoten. Wie de wedstrijd won, mocht een vrouw in het team van de tegenstander verkrachten. Ook de Nederlandse politie tekende, met hulp van Estefanos, zulke getuigenissen op.

Terwijl ze steeds vaker de naam van Kidane hoorde vallen, slaagde Estefanos er jarenlang niet in om een afbeelding van hem te vinden. Anders dan veel van zijn collega’s was hij niet actief op Facebook of andere sociale media waar smokkelaars hun nummers met potentiële klanten delen. Ze kent de meeste smokkelaars zo goed dat ze in 2016 meteen doorhad dat de Italiaanse justitie in Palermo een flater sloeg toen zij beweerde een andere beruchte mensensmokkelaar uit Eritrea te hebben opgepakt. Na een paar telefoontjes wist Estefanos zeker dat de Italianen een eenvoudige boer hadden opgepakt met dezelfde voornaam: Medhanie. De Eritrese smokkelaar die ze zochten, belde zelfs naar haar radioprogramma om te bevestigen dat de Italianen de verkeerde hadden. De boer werd niettemin drie jaar lang vastgehouden, totdat de rechter hem in 2019 vrijsprak.

In 2017 had Estefanos onverwacht contact met Kidane. Een grote groep Eritreeërs in Bani Walid was er toen in geslaagd hun bewakers te overmeesteren en naar een moskee te vluchten. „Ik kreeg telefoontjes vanuit de moskee van Eritreeërs die om hulp smeekten en dreigden de naam van Kidane door te spelen naar Eritrese media als hij hun niet zou helpen.” Kidane zag geen andere uitweg dan Estefanos op te bellen en te vragen om te bemiddelen. „Eerst dacht ik dat ik een van de migranten aan de lijn had, maar toen hij zijn paspoort stuurde, realiseerde ik me dat hij het was.” Uiteindelijk werden de migranten vrijgelaten.

Lees ook Hoe een Nederlandse reder migranten ‘terugduwde’ naar Libië

Gokken als zwakte

Hoewel Kidane doorgaans zeer voorzichtig te werk ging, had hij een grote zwakte: zijn liefde voor gokken. Toen hij begin 2020 naar de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba afreisde voor een bezoek aan een casino met een andere smokkelaar genaamd Goitom, werd hij herkend door Fuad Bedru, een van zijn voormalige slachtoffers die toevallig ook in de stad was. Bedru werd in 2018 drie maanden lang vastgehouden en door Kidane mishandeld. Zijn familie kocht hem vrij met 10.000 dollar.

Toen Bedru in het casino terugkeerde met een Ethiopische politieagent, bood Kidane hun beiden 500 dollar, vertelde Bedru later aan Vice News. Kidane en Goitom werden toch meegenomen en aangeklaagd voor mensensmokkel. Alleen slachtoffers die toevallig in Ethiopië waren, mochten in deze zaak getuigen. De getuigen in Nederland en andere landen werden niet gehoord.

Vluchtgevaarlijk

Diplomaten en activisten waarschuwden al gauw voor het ontsnappingsgevaar van Kidane en druk uit Eritrea. De buurlanden hadden net hun diplomatieke banden aangehaald en er werd gevreesd dat de Eritrese georganiseerde misdaad een hand boven het hoofd werd gehouden. Kidanes telefoon, een van de belangrijkste bewijsstukken, verdween uit de verhoorkamer.

Precies een jaar na zijn arrestatie, in februari dit jaar, ging Kidane voor aanvang van een hoorzitting naar het toilet. Daar trok hij zijn oranje overall uit en liep hij in burgerkleren en in gezelschap van zijn bewaker, naar buiten. Sindsdien is hij spoorloos. „Hij heeft iemand 10 miljoen Ethiopische birr (200.000 euro) betaald”, weet Estefanos. „We wisten dat hij dit zou proberen. En nu is hij weg.” Kidane werd in absentia tot levenslang veroordeeld. Zijn compaan Goitom zit wel vast, maar gevreesd wordt dat ook dit niet lang zal duren.

Estefanos is sceptisch over de motieven van de Nederlandse autoriteiten die Kidane nu op een opsporingslijst hebben gezet en hem in Nederland willen vervolgen. „Dit gebeurt in naam van het beschermen van vluchtelingen tegen hun smokkelaars. Maar de werkelijkheid is dat ze achter de smokkelaars aangaan, omdat veel vluchtelingen asiel aanvragen. Europa steunt tegelijkertijd de Libische kustwacht en de pushbacks. Dat is dezelfde kustwacht die vluchtelingen terugstuurt naar de detentiecentra en dus samenwerkt met diezelfde smokkelaars. Dat zijn wel erg veel tegengestelde belangen.”