‘Terugkeer voor Syriërs is zeer riskant’

Vluchtelingen die uit Libanon en Jordanië naar Syrië terugkeren, riskeren arrestatie, gevangenschap, marteling, ontvoering en zelfs terechtstelling zonder vorm van proces. Dat blijkt uit het woensdag gepubliceerde rapport Onze levens zijn als de dood van Human Rights Watch.

De mensenrechtenorganisatie ontkracht hiermee goeddeels de stelling van sommige Europese politici dat het inmiddels in delen van Syrië – zoals de hoofdstad Damascus – weer veilig genoeg is om vluchtelingen te kunnen terugsturen. Denemarken heeft met dat argument de verblijfsvergunning van zo’n 250 Syriërs al ingetrokken.

Lees ook Denemarken vindt dat Syriërs wel terug kunnen; wie volgt?

Human Rights Watch documenteerde 65 gevallen van teruggekeerde Syrische vluchtelingen uit Libanon en Jordanië, die tussen 2017 en 2021 naar hun land van herkomst terugkeerden. Van hen werden 21 mensen gearresteerd en gevangen gezet, dertien gemarteld, drie mensen ontvoerd, vijf zonder vorm van proces gedood, terwijl zeventien mensen van de radar verdwenen nadat ze waren opgepakt. Een van hen zei seksueel te zijn belaagd.

De 32-jarige Yasser bijvoorbeeld werd na terugkeer uit Libanon gemarteld in de stad Homs door leden van een van de veiligheidsdiensten. Geheel naakt kreeg hij, na dagenlange opsluiting in een cel van een bij een meter, elektrische schokken te verduren, terwijl zijn kwelgeesten verder onder meer een schouderblad van hem braken. Toen ze Yasser na langdurige marteling een aantal bekentenissen voorhielden, tekende hij die ongelezen. Dat laatste is volgens Human Rights Watch een tamelijk gangbare methode. „Ik was zo bang”, zei Yasser, die aanvankelijk had ontkend, „maar na al die martelingen stemde ik in met alles waarvan ze me beschuldigden. Zij gaven me de woorden en dan herhaalde ik die.”

De Syrische autoriteiten pakken in het bijzonder mensen op die hun dienstplicht niet hebben vervuld. Maar ook de minste verdenking van contact met Syrische verzetsstrijders tijdens de ruim tien jaar durende burgeroorlog kan tot arrestatie of marteling leiden. „Geen enkele vluchteling moet teruggaan naar Syrië”, aldus de 38-jarige Halim, die dat wel deed. „De toestand is er zo slecht.”

Lees ook Denemarken stuurt vluchtelingen terug: 'Als we in Syrië aankomen, wordt mijn man vermoord'

De mensen uit het onderzoek besloten om uiteenlopende redenen naar Syrië terug te keren. Sommigen verloren als gevolg van lockdowns wegens Covid-19 hun werk en inkomen en hadden geen geld meer om hun gezin en zichzelf in leven te houden. Anderen hadden gehoord dat de veiligheidssituatie in Syrië was verbeterd en wilden terug naar hun oude huis en omgeving. Weer anderen konden zich medische behandelingen, onder meer voor kanker, niet meer permitteren en hoopten die eenvoudiger in Syrië te kunnen verkrijgen.

De HRW-onderzoekers wijzen er ook op dat de vluchtelingen mede tot hun besluit kwamen doordat de overheid in zowel Libanon als Jordanië het steeds moeilijker voor hen maakt om zich in die landen te ontplooien.