Al in januari geprikt? Dan ben je nog steeds goed beschermd

Neemt de effectiviteit van vaccins tegen ernstige ziekte af?

Het is een vraag die komende winter van groot belang is, nu de najaarsgolf is begonnen en ook ouderen toch weer besmet raken.

De afgelopen zeven dagen testten 25.751 mensen positief op het coronavirus, een stijging van 44 procent ten opzichte van vorige week. In de golf van afgelopen juni bleef de stijging beperkt tot jonge leeftijdsgroepen – dat werd destijds gezien als een effect van vaccinatie. Maar nu is er een stijging te zien onder alle leeftijdsgroepen – bij zestigplussers groeit het aantal positieve tests zelfs het hardst.

Dat is terug te zien in de ziekenhuizen: die hebben al moeite met de huidige aantallen Covid-patiënten, terwijl die in vergelijking met de afgelopen anderhalf jaar laag zijn. Vorig jaar lagen er rond deze datum ruim 1.700 coronapatiënten in het ziekenhuis, nu 617. Door de uitgestelde zorg die ingehaald moet worden is er nauwelijks speelruimte in de ziekenhuizen, die ook nog eens kampen met overwerkt personeel – en dan moet het griepseizoen nog beginnen. Een hoge coronagolf kan er niet bij.

Elke twee weken

En dus tuurt Brechje de Gier, epidemioloog bij het RIVM, elke twee weken naar de cijfers op haar scherm: hoeveel van de coronapatiënten die in het ziekenhuis opgenomen moesten worden zijn gevaccineerd, en wat kon er worden verwacht op basis van de vaccinatiegraad? „Die analyse wordt nu elke twee weken gemaakt”, vertelt De Gier. Dat gebeurt sinds augustus – het duurde even voordat de database waarin staat wie wel en niet is gevaccineerd kon worden gekoppeld met de gegevens van Stichting NICE, die bijhoudt wie er in het ziekenhuis wordt opgenomen. Tot die tijd was onduidelijk hoe effectief de vaccins in Nederland waren, nu haalt het RIVM om de week de cijfers op – afgelopen maandag voor het laatst.

De effectiviteit van de vaccins tegen ernstige ziekte waarvoor een ziekenhuisopname nodig is blijft onveranderd hoog, blijkt uit die analyses. Driekwart van de coronapatiënten die in september in het ziekenhuis belandden waren ongevaccineerd, terwijl dat om een relatief kleine minderheid gaat: ongeveer 15 procent van de volwassenen kreeg nog geen prik. Gevaccineerde mensen hebben al met al 95 procent minder kans om in het ziekenhuis te worden opgenomen. Dat was in augustus zo, en dat is nog steeds zo.

‘Doorbraakinfectie’

De bescherming tegen een besmetting lijkt wel af te nemen. De GGD’s vinden vaker een zogenoemde ‘doorbraakinfectie’: iemand die ondanks volledige vaccinatie toch besmet raakt. Maar hoe groot de afname is, is nog onduidelijk. „Je bent afhankelijk van wie er naar de teststraat komt”, stelt De Gier. Misschien laten gevaccineerden zich vaker testen dan ongevaccineerden, zoals een peiling van onderzoeksbureau I&O Research onlangs suggereerde. Dan lijkt het alsof gevaccineerden verhoudingsgewijs vaker besmet raken terwijl dat in de realiteit niet zo hoeft te zijn. Het RIVM hoopt binnenkort toch iets te kunnen zeggen over de effectiviteit van de vaccins op besmetting. „We kijken dan naar het percentage van de afgenomen tests dat positief is.”

De monitoring van de vaccineffectiviteit is van belang; als die afneemt kan er op tijd een derde prik worden gegeven om het afweersysteem een nieuwe boost te geven. Onder meer Israël is daar al mee begonnen. De Gezondheidsraad adviseerde in september om daar nog mee te wachten: de effectiviteit van de vaccins tegen ziekenhuisopnames is nog hoog, je kunt dan beter zo lang mogelijk wachten omdat de vaccinfabrikanten werken aan een update die beter beschermt tegen de laatste varianten. Pas bij een afname moet er worden gevaccineerd.

Lees ook Ziekenhuizen dreigen weer vast te lopen door toename Covid-19

Alleroudsten

De cijfers waar De Gier daarom met de meeste interesse naar kijkt: de mensen die in januari al werden gevaccineerd. „Als de effectiviteit afneemt, zien we het daar als eerste.” Omdat het om de alleroudste leeftijdsgroepen gaat is de effectiviteit daar sowieso al wat minder: bij 70-plussers ligt die rond de 91 procent. „Maar een afname is daar nog niet te zien.” De Gier is er nog niet van overtuigd dat die er überhaupt komt: „Er zijn enkele studies die suggereren dat na verloop van tijd de vaccins minder beschermen tegen ziekenhuisopnames. Maar uit andere internationale studies blijkt juist dat de bescherming hoog blijft.”

Desalniettemin kondigde minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) vorige week aan dat de oudste groepen binnenkort zullen worden opgeroepen voor een derde prik. In de eerste week van november wordt besloten om wie het precies gaat en wanneer zij gevaccineerd moeten worden – dat gebeurt in overleg met de Gezondheidsraad en het RIVM. Op basis van de wetenschap is een derde prik in elk geval nog niet nodig, stelt De Gier: de effectiviteit tegen ernstige ziekte is immers nog niet afgenomen.