Dat hoge bomen veel wind vangen wisten we al. Maar dat de wind steeds harder wordt, en steeds meer bomen als hoog gelden, is een recente ontwikkeling.
Ik heb het natuurlijk over de Britse parlementariër David Amess, die vrijdag werd doodgestoken in zijn kiesdistrict Southend West. Ik heb het ook over Sigrid Kaag, die dinsdag in de rechtbank tegenover de man stond die had bericht haar zo te willen verwonden „dat ze of dood is, of nooit meer haar functie kan uitvoeren”. En over Mark Rutte, over wie de 22-jarige Yavuz O. moordfantasieën had: „Raam open. Gun naar buiten. En knallen maar”, schreef hij op Telegram.
En natuurlijk heb ik het over de 393 (geregistreerde) bedreigingen die politici in 2019 ontvingen, en de ruim 10 procent van de raadsleden die vorig jaar tegen Binnenlands Bestuur zei bedreiging en intimidatie te hebben ervaren.
De bedreigingen beperken zich niet tot de politiek. Hoe verder het politieke debat zich daarbuiten uitstrekt, hoe meer niet-politici doelwit worden van kwade burgers. De VSNU publiceerde maandag een ‘handreiking’ voor universiteiten om met het toegenomen aantal bedreigingen om te gaan. 15 procent van de internationale corona-onderzoekers die in de media is geweest, heeft doodsbedreigingen ontvangen, zo viel woensdag te lezen in Nature. Die dreiging ondervinden ook academici in andere vakgebieden. De Britse filosofe Kathleen Stock werd deze week door activistische studenten vanwege haar vermeende transfobie dusdanig geïntimideerd dat de politie haar adviseerde voorlopig weg te blijven van de campus.
Kortom, iedereen die de aandacht trekt in een gepolitiseerd debat, kan de volgende hoge boom zijn. Wie wil er straks nog een functie uitoefenen die zulke aandacht oplevert?
In de politiek is dat een urgente vraag, want daar is nu al een personeelstekort. Partijen hebben moeite om kandidaten te vinden, vooral op lokaal niveau. Het wás al een opgave om tegen een kleine vergoeding een halve werkweek te besteden aan gemeentepolitiek, maar intimidatie maakt de kosten-batenbalans nog schever.
De bedreigingen hebben nóg een effect. De bereidheid om risico te nemen is niet gelijk verdeeld over de bevolking. Sommige mensen zijn angstiger dan andere; die zullen zich eerder laten afschrikken door agressie en intimidatie. Dat is vervelend voor henzelf, maar ook voor de samenleving. Politici zijn nu al qua persoonlijkheid geen goede afspiegeling van de bevolking. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ze extraverter zijn dan de gemiddelde burger en juist lager scoren op ‘neuroticisme’, oftewel emotionele instabiliteit (wat weer samenhangt met angst).
Dat gebrek aan diversiteit zagen we vorig weekend ook in een profiel in deze krant van VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans. Zij had een persoonlijkheidstest gedaan waarbij je een kleur krijgt toegewezen: gele mensen zijn creatief, blauwe zijn analytisch, groene sociaal, rode dominant. Bijna alle VVD’ers die de test deden waren rood, maar Hermans viel in het groene kwadrant. Dat gold kennelijk als bijzonder.
De kleurentest wordt vooral in het bedrijfsleven gebruikt, en dat is niet voor niets: bedrijven willen een goede mix van persoonlijkheden op de werkvloer. Dat is voor de sociale dynamiek gunstig, maar ook voor de resultaten. Voor de politiek geldt dat net zo goed. Het is belangrijk dat beleidsmakers en volksvertegenwoordigers zich kunnen verplaatsen in mensen die níét dominant, doelgericht en onbevreesd zijn. Maar straks heeft de politiek, met dank aan de bedreigingen, juist een nog homogener temperament.
Dat academici zich laten afschrikken door bedreigingen, staat intussen vast. Met name corona-onderzoekers die vaak bedreigd worden, zijn daarna minder bereid in de media te verschijnen, aldus het Nature-artikel. Dat is even logisch als zorgelijk: juist nu zijn er mensen nodig die in verhitte debatten de feitentoevoer verzorgen.
En ook hier geldt: de ene wetenschapper zal meer schrikken dan de andere. Straks durven alleen de haantjes nog aan de talkshowtafels te zitten, omdat de voorzichtiger types denken: ik laat deze potentiële kogelbrief aan me voorbijgaan. Dat zal de kwaliteit van het debat niet ten goede komen: de brutaalsten zijn niet automatisch de interessantsten. En de emancipatie van de meer bescheiden mensen – vaak vrouwen en andere ‘minderheden’ – loopt zo verdere vertraging op.