Even de zaken ritselen, dat lukt Mark Rutte niet meer

Waarom ‘stapt hij niet vandaag nog op’? Kent hij dan ‘geen enkele schaamte?’ Als VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte de illusie had deze week de formatie vlot te trekken én de Rijksbegroting wat glans te geven, dan moet hij constateren: operatie mislukt. Vrienden maken – dat valt momenteel niet mee.

En waar Rutte voorheen debatten en het politiek proces naar zijn hand wist te zetten, geeft de Tweede Kamer hem die ruimte niet meer. Oppositiepartijen ruiken bloed nu de formatie nagenoeg is vastgelopen en lijkt uit te draaien op een minderheidskabinet. Een deel van de Tweede Kamer wil nieuwe verkiezingen, anderen zien een kans de VVD pijn te doen. En dat laatste lukt.

Vrij-te-besteden

Rutte ging het debat gisteren met 900 miljoen euro in, een soort smeerolie. Want om bovenop de karige begroting voor 2022 wat extra’s te doen in bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs of op de woningmarkt, deed de VVD-leider vast een heilig huisje in de uitverkoop. Het geld dat hij vanaf 2017 nog vurig bevocht voor werk­gevers – eerst voor het afschaffen van de dividendbelasting, later via de BIK-regeling – gooide Rutte nu in de pot vrij-te-besteden.

Samen met partijen in het ‘brede politieke midden’ moet daar maar een ‘verstandige’ bestemming voor worden gevonden. De politieke boodschap is deze: met mij valt nog steeds te onderhandelen, ook als ik straks een minderheidheidskabinet aanvoer.

Maar waar Rutte voorheen politieke partijen moeiteloos (‘ritselen en regelen’) met deals in zijn kamp wist te trekken, geven ze nu niet meer thuis. De mislukte formatie heeft de relatie met GroenLinks, PvdA, ChristenUnie, PVV en al die andere partijen verder verzuurd. Ze dwingen de VVD-leider verder op de knieën.

Want volgens Jesse Klaver (GroenLinks) moet Rutte niet denken dat hij nog íets te zeggen heeft. “U bent demissionair. U vergeet dat graag, maar de Kamer is missionair, u niet.”

Dus wordt Rutte na jaren van verzet ook gedwongen te denken over de afschaffing van de verhuurderheffing, een belasting voor woningcorporaties. Als deze er helemaal aan zou gaan, wat links wil, loopt de schatkist volgend jaar zo’n 1,4 miljard mis. En Rutte toont op dat punt plots kneedbaar te zijn. Sleutelen aan die maatregel is bespreekbaar. “Ik ben er niet mee getrouwd.”

En zie daar: in de marge van het debat roemt Mark Rutte ineens, als leider van de zelfverklaarde vroem-vroempartij VVD, een autovrije woonwijk in Utrecht. “Hartstikke mooi!”

Maar oppositiepartijen willen sneller. En meer. Ze zien nu zelfs de kans om voor een hogere winstbelasting voor bedrijven, de vennootschapsbelasting (vpb), te pleiten. Doorgaans een taboe voor de VVD.

Is dat feedback?

Voorheen was de lage vpb voor Rutte niet eens zó moeilijk te verdedigen, zolang hij zich gesteund wist door een meerderheid in de Tweede Kamer. Maar daar wringt het: de ChristenUnie is zo’n beetje uit de coalitie gestapt. Zeker nu de partij vorige week een meerderheid bij elkaar trommelde om het kabinet te dwingen volgend jaar salarissen in de zorg te verhogen. Slotsom: Rutte zit klem. CDA en D66 willen de winstbelasting ook enigszins verhogen, dus Rutte staat alleen in zijn verzet. En daarom kunnen de plannen van GroenLinks, PvdA én CU best wel betaald worden door VVD-stokpaardjes te offeren, zo is de sfeer.

Rutte wordt soms ook wel wat kriegelig. Geld voor zorgsalarissen, leraren, voor extra koopkracht, voor lagere huren: dat is duur en moet allemaal wel worden ‘gedekt’ door inkomsten. Rutte: “Ik heb een hoop plannen gehoord, maar weinig dekking.”

Maar dan duwt zelfs coalitiegenoot Rob Jetten (D66) nog even op de wond. “Ik heb wel ­dekking gehoord.”

Gespeeld achteloos

Al bijt Rutte nu en dan ook van zich af: “Het kabinet is geen uitvoeringsteam van de Tweede Kamer.” En als Jetten zegt dat Rutte toch te weinig buigzaamheid toont, is de premier kortaf: “Ik meen feedback te horen die ik niet herken.”

Maar aan het einde van de dag buigt Rutte alsnog. Er gaat aan de vpb, de winstbelasting getornd worden. Aan de verhuurderheffing dus ook, die omlaag gaat. Gesnoept wordt van het BIK-geld. De Kamer heeft hem door de knieën gekregen, iets wat pijn gaat doen in de VVD-achterban. Maar Rutte leest het gespeeld achteloos van papier. “We gaan dat betalen uit… eens kijken… ah, da’s grappig… uit de vpb.”

Een Rutte in de verdrukking, zo zagen ze hem zelden.