Herinnert u zich de poederbrieven? Een paar weken na de aanslag op het World Trade Center in New York werden er poederbrieven verstuurd, naar The New York Times en NBC, naar twee senatoren. Op een bijgaand briefje stond in kapitalen: „You can not stop us. We have this anthrax. You die now. Are you afraid? Death to America. Death to Israel. Allah is great.” Vijf mensen stierven, zeventien mensen werden ziek.
Nu weet ik niet hoe u deze nieuwsberichten had gearchiveerd in uw geheugen, maar bij mij zaten ze in het laatje bij 9/11, Parijs, Madrid, Londen, oftewel bij moslimterrorisme. Als dat bij u ook het geval is dan moet u ze daar onmiddellijk uit halen. De vermoedelijke dader is nog steeds Bruce Edwards Ivins, een microbioloog die voor BioDefense werkte aan een antrax-vaccin. Mogelijk motief: de belangstelling voor antrax-vaccins verminderde door een gebrek aan antrax-aanvallen.
Was Ivins een ‘lone wolf’? Een geradicaliseerde provaxer? Een wetenschapsterrorist? Was hij überhaupt schuldig? We zullen het nooit weten. Hij stierf vlak voordat hij in staat van beschuldiging werd gesteld. Vermoedelijk zelfmoord.
Meestal wordt de wetenschappelijke methode ingezet voor het goede. Ziektes genezen, milieu verbeteren, klimaatverandering tegengaan. Wetenschappers zijn vaak inhoudelijk gedreven goedzakken.
En toch gaat er in de wetenschap ontzettend veel fout. Zoals die ene keer dat een Chinese wetenschapper, volledig varend op zijn eigen morele kompas, het dna van twee embryo’s met Crispr-Cas veranderde. Die keren dat mond-en-klauwzeer, SARS-1 of het poliovirus per ongeluk uit hyperveilige laboratoria ontsnapten. Of die ene keer dat een groot team van Amerikaanse wetenschappers samenwerkten aan een project waarmee uiteindelijk twee volledige Japanse steden van de aardbodem werden weggevaagd, inclusief honderdduizenden onschuldige inwoners.
Vergeef me dit soort vervelende voorbeelden. Ik blijf toch altijd geïnteresseerd in de verhalen die schuren met ons wereldbeeld van onze wetenschappelijke helden. In deze tijden van massavaccinatie bereikt de verafgoding van ‘de wetenschap’ weer hoogtepunten. Mijn tijdslijnen staan boordevol met vaccinatieselfies vergezeld van een plechtig ‘Thank you science’. En niet ‘thank you pharma’ of ‘thank you Trump’, wat net zo goed had gekund.
Ik heb er steeds meer moeite mee, omdat het nog altijd bepaald niet uitgesloten is dat het virologie-lab in Wuhan een cruciale rol heeft gespeeld in de uitbraak. Dat het nog steeds best mogelijk is dat ‘de wetenschap’ ons niet alleen coronavaccins bezorgde maar ook een coronapandemie. Openlijk verklaren virologen dat deze theorie nodig verder onderzocht moet worden, maar in gesprekken met elkaar wordt erover gegrinnikt en wordt dit soort complotdenkersmateriaal als niet serieus te nemen ‘garbage’ bestempeld.
Zelfs de Amerikaanse viroloog Fauci begint nu steviger uit te halen naar criticasters. In een interview met NRC vorige week noemde hij aantijgingen aan zijn adres niet alleen een aanval op hem maar ook een aanval op ‘de wetenschap zelf’. In een interview in de Volkskrant wijst Peter Daszak, de viroloog die nauw betrokken was bij het coronavirusonderzoek in Wuhan, naar het door Trump gezaaide wantrouwen in wetenschappers. Dat „vergiftigt” de wereld. Hijzelf vertrouwt zijn Chinese collega’s gewoon. Als u dat niet doet, bent u overduidelijk vergiftigd door Trump, klinkt er dreigend in door.
Je moet heel alert zijn, wanneer dit soort populisme- en anti-wetenschapskaarten worden getrokken. Niemand wil immers te boek staan als anti-wetenschap. Wetenschapsjournalisten hebben er ook een handje van om ‘aanvallen op de wetenschap’ uit te vergroten. Zij zelf vatten hun taak vaak eerder op als geweldige wetenschappelijke vondsten begrijpelijk uitleggen dan als vervelende vragen stellen en wetenschappers kritisch volgen.
Die vragen moeten we wel stellen. Kennis is macht. Technologie is macht. Wetenschappers zijn daarmee machtige mensen. Door te knutselen aan levensgevaarlijke virussen, door de inzet van genetische tools, door analyses, algoritmes en rapporten te schrijven hebben ze een enorme impact op onze levens. En macht moet je vooral niet vertrouwen.