Zes partijen krijgen van Hamer dit weekend nog om impasse in formatie te doorbreken

Disclaimer: dit stuk laat zich heel lastig schrijven zonder beeldspraak. Vooral omdat Hamer de zes partijleiders huiswerk meegaf, zoals knopen tellen en over hun schaduw springen. Terwijl de donder letterlijk over Den Haag rolde, zaten de zes partijen die nog over zijn in de formatie vrijdagmiddag voor het eerst samen in een ruimte. Hamer had ze laten komen voor een ‘intensief’ gesprek. Het duurde ongeveer anderhalf uur. 

Eenmaal buiten zei Hamer dat de ‘combinatie van wat partijen willen’ maakt dat er op dit moment ‘geen meerderheidscoalitie mogelijk is’. Zij vindt het hun taak om eruit te komen en verwacht de partijleiders maandag weer terug. De informateur wil niet op een plan B vooruitlopen.

Hamer voert de druk dus flink op, drie maanden na de verkiezingen en zo’n vijf weken nadat ze haar opdracht van de Tweede Kamer heeft gekregen. Het inhoudelijke gedeelte daarvan is zo goed als rond. Er ligt een herstelplan om uit de coronacrisis te komen en oplossingen voor het verbeteren van de bestuurscultuur. Deze plannen genieten in de Tweede Kamer bredere steun dan de zes partijen. Zo raadpleegde Hamer vorige week de SGP en Volt.

PvdA en GroenLinks kunnen rekenen

De overgebleven vraag is puur politiek: wie wil (opnieuw) met Mark Rutte en Sigrid Kaag in een coalitie zitten. VVD en D66 vormen de basis van een nieuw kabinet, dat staat zo goed als vast. Wat Rutte betreft sluit het CDA aan. Maar CDA-leider Wopke Hoekstra wil niet met beide linkse partijen praten, terwijl Jesse Klaver en Lilianne Ploumen elkaar niet los willen laten.

Hun samenwerking wordt door het lange wachten in de formatie zelfs steeds hechter. De achterbannen van GroenLinks en PvdA zijn beide tegen een solo-deelname van hun partijen. Klaver en Ploumen kunnen bovendien rekenen. Het stormachtige vertrek van Kamerlid Omtzigt bij het CDA betekent dat sommige combinaties – zoals regeren met JA21 en Volt – geen meerderheid van 76 zetels meer hebben. Hoekstra had deze opties eerder genoemd.

ChristenUnie als drukmiddel

De samenwerking met de ChristenUnie hernieuwen is daarentegen voor Kaag minder uit beeld dan het aanvankelijk leek. Voor D66 zou het een drukmiddel kunnen zijn om Hoekstra in beweging te krijgen. De medisch-ethische kwesties vormden in het huidige demissionaire kabinet een struikelblok tussen D66 en de ChristenUnie. D66 is de partij van het voltooid leven, een wetsvoorstel waarvan de ChristenUnie vindt dat het indruist tegen alles waar zij voor staan. En er is een breder politiek probleem: de ChristenUnie wil alleen in laatste instantie over regeren meepraten, als andere opties zijn uitgeput.

Dus is het de vraag wie dit weekend het eerst met zijn ogen knippert. De druk op het CDA lijkt het grootst. De interne problemen van deze partij zijn dusdanig groot, dat Hoekstra en andere partijprominenten kunnen besluiten dat er geen energie over is voor een ingewikkelde formatie. Het CDA laat op dit moment de campagne – met de dramatisch verlopen lijsttrekkerskwestie – en de verkiezingsuitslag evalueren. Dat rapport komt begin juli. 

En dan vrezen de christendemocraten nog de gevolgen van het vertrek van de populaire Omtzigt voor de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar. Voor Hoekstra zelf is plaatsnemen in de oppositiebankjes geen gewenste uitkomst; het is geen geheim dat hij graag weer minister zou willen worden.

De vraag is ook wat Rutte dan zal doen. Mocht het CDA afhaken, dan komt de ChristenUnie als alternatief in beeld. De andere optie, dat PvdA en GroenLinks elkaar loslaten, is minder waarschijnlijk omdat de druk niet bij hen ligt. Zij zouden ook kunnen leven met een rol in de oppositie.

Lees ook: 

CDA-perikelen doen de liefde tussen PvdA en GroenLinks alleen maar opbloeien

De problemen bij het CDA maken de linkse vriendschap alleen maar sterker. PvdA en GroenLinks gebruiken de lange weken waarin informateur Mariëtte Hamer aan het zwoegen is, voor het verder aanhalen van de banden.