De coronacrisis doet niemands schoolcarrière goed: ‘Ik vind de toekomst nu heel eng’
Dichte scholen, geen eindexamen, een gebrek aan stages en buitenlandervaring: de pandemie schaadt (school)carrières. Lang niet alles kan worden ingehaald.
“Mijn eindstage was treurig,” zegt Marnix Overvoorde (24). Hij rondde vorig jaar zijn mbo-studie hotelmanagement in Amsterdam af en had gehoopt een baan over te houden aan zijn stage. “Maar ik had niets te doen, er waren geen gasten en alle hoge piefen zaten thuis. Zo kon ik ook niet informeel kletsen met mensen die mij wellicht aan een baan hadden kunnen helpen. Het voelt als een gemiste kans. Ik heb ook gesolliciteerd bij hotels in de regio. Helaas zonder resultaat.” Overvoorde gaat nu in ‘de sales’ werken en hoopt later alsnog zijn droom van hotelmanager waar te maken.
Sinds het begin van de coronapandemie hebben veel jongeren op school of aan het begin van hun carrière kansen gemist of een achterstand opgelopen. De grootste knelpunten ziet het
Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) ontstaan bij de overgangsfases: van basis- naar middelbare school, van voortgezet naar hoger onderwijs en na het afstuderen.
Monique Turkenburg, senior wetenschappelijk medewerker bij het SCP, noemt de overgang van het basisonderwijs naar het middelbaar onderwijs ‘het meest cruciaal’. “School is meer dan rekenen en taal. Het is een onmisbaar instituut voor de emotionele en sociale ontwikkeling van kinderen. Als de basis ontbreekt, krijg je daar in de toekomst problemen mee.” Een achterstand in bijvoorbeeld topografie kan later worden ingehaald, zo stelt ze, maar leerlingen die begrijpend lezen niet onder de knie hebben, kunnen vastlopen bij alle vakken.
Coronadiploma
Zo heeft elke overgangsfase zijn ‘kwetsbaarheid’. Het woord coronadiploma werd eind vorig jaar een begrip. Middelbare scholieren deden geen centraal schriftelijk eindexamen, de schoolexamens bepaalden of een leerling was geslaagd. Het risico, aldus onder meer het SCP, was dat jongeren hiermee geen volwaardig diploma in handen zouden krijgen. Leerlingen liepen een leerachterstand op; daarom is spoedig ingrijpen vereist, aldus een advies dat aan premier Mark Rutte is gericht.
Onderzoeker Turkenburg: “De gevolgen in het onderwijs zijn in alle lagen van de samenleving merkbaar, maar jongeren uit lagere sociaal-economische milieus hebben het nóg lastiger.” Lang niet alle achterstanden kunnen op korte termijn worden ingehaald, zegt ze. “Daar moet wat gebeuren; je wilt dat alle kinderen de kans krijgen om te laten zien wat ze kunnen.”
Wordt het havo, vwo of vmbo? Voor leerlingen in groep acht geldt dat, behalve het advies van de leerkracht, ook een onafhankelijke eindtoets het niveau meet.
“We weten dat leerlingen baat hebben bij een onafhankelijke eindtoets,” zegt Monique Turkenburg van het SCP.
Niet onbelangrijk: als de eindtoets hoger uitpakt dan het advies van de leerkracht mag de leerling om een herziening van het schooladvies vragen. Maar die eindtoets werd vorig jaar vanwege corona geschrapt. Het gevolg: lagere schooladviezen voor basisschoolleerlingen, zo blijkt uit CBS-onderzoek. Vooral meisjes en leerlingen uit lagere sociaal-economische klassen bleken de dupe te zijn geworden.
De dochter van Guus gaat nu naar een middelbare school in Amsterdam. Hij wil omwille van de privacy van zijn dochter niet met zijn naam in de krant, maar doet wel graag zijn verhaal. Zijn dochter kreeg een havo-advies. Dat advies werd door de ontbrekende eindtoets niet herzien. Nu staat ze gemiddeld een acht en haalt ze soms zelfs tienen, maar doorstromen naar het vwo blijkt lastig. “Ze zit in een havoklas en de school wil pas na de derde klas beoordelen of ze naar het vwo kan. Ik vind het jammer. Ik heb me onvoldoende gerealiseerd dat je hier als ouder heel assertief moet zijn om je kind niet de dupe te laten zijn van dit scholensysteem.”
Zelf is hij opgegroeid in België en Suriname, waar een systeem is van ‘bredere klassen’. “Dan heb je als kind de kans om tijdens de middelbare school op te bloeien. Ik dacht dat het hier hetzelfde was: als je kind het goed doet, krijgt het eerlijke kansen. Daarom ben ik ook niet in discussie gegaan over het advies. Ik was naïef. We gaan alsnog in gesprek met de school, maar vooralsnog is de boodschap dat ze de overstap naar het vwo niet willen faciliteren.”
Ook het SCP pleit bij het kabinet voor bredere brugklassen en een langere brugperiode. Dat zou helpen bij het inlopen van eventuele achterstanden en kinderen de kans geven zich te ontplooien.
‘Ga niet tornen aan de kwaliteit van de diploma’s’
De lichting middelbare scholieren die geen centraal eindexamen heeft gedaan, is dat een gedupeerde generatie? vraagt onderzoeker Turkenburg zich af. “Er wordt gesproken van een coronadiploma, tussen aanhalingstekens. Maar we weten uit onderzoek dat de schoolexamens een heel goede voorspeller zijn voor succes in de volgende stap van de schoolloopbaan.” Helemaal zorgeloos is Turkenburg niet. Ze begrijpt dat ouders en kinderen vrezen dat de behaalde diploma’s minder waard zullen zijn. Daarom pleit het SCP ervoor om niet te tornen aan de kwaliteit van opleidingen en diploma’s.
Toen in 2013 de grote examenfraude aan het licht kwam, waarbij examens op de Rotterdamse scholengemeenschap Ibn Ghaldoun waren gestolen, werd eveneens de waarde betwist van de diploma’s die leerlingen dat jaar behaalden. Hoogleraar onderwijssociologie Jaap Dronkers benadrukte destijds bij RTL Nieuws dat wanneer scholen niet mee zouden doen aan een centraal eindexamen het niveau snel zou dalen. “Je moet wel een landelijke norm definiëren waar scholen naartoe moeten werken. Zou je op een school zonder examen zitten waar iedereen makkelijk zijn examen haalt, dán stelt dat papiertje niets meer voor.”
De 19-jarige Eline, student bedrijfskunde, maakt zich niet druk om haar middelbareschooldiploma. “Volgens mij heb je dat alleen nodig om toegelaten te worden op het hbo. Ik denk dat de komende vier jaar veel belangrijker zijn.”
Ze denkt ook dat ‘alles wat je naast je studie doet’ veel bepalender is voor je baankansen. “Dat is wel iets van onze generatie. Een papiertje alleen is niet genoeg. Je moet ook laten zien dat je vrijwilligerswerk hebt gedaan, stages of een eigen bedrijf hebt opgezet. Ik hoop vooral dat al die mogelijkheden er de komende jaren zullen zijn.”
Voor Shaïf Ghazi (27) is zijn laatste studiejaar een deceptie. “Ik studeer algemene sociale wetenschappen. Dat is een brede studie. Toen ik begon dacht ik dat ik er via allerlei mastermarkten op de UvA wel achter zou komen wat ik zou willen. Andere studenten deden dat ook. Ik vind de toekomst nu heel eng. Misschien had ik in mijn laatste jaar mijn twijfels uitgesproken tijdens uitgaan en kwam ik spontaan iemand tegen die wat voor me wist. Of had ik op andere manieren mijn netwerk kunnen uitbreiden. Dat is er nu allemaal niet.”
Er is een verandering in de kwaliteit van het sociaal kapitaal van mensen, zegt hoogleraar public governance aan Tilburg University Patrick Kenis. Hij doet onderzoek naar netwerken. Sociaal kapitaal is een term die wordt gebruikt om de positie van mensen in netwerken te duiden. “Je verwacht dat mensen die van school komen of afstuderen een grotere mate van diversiteit in hun contacten hebben opgedaan. Dat komt door allerlei activiteiten zoals reizen, het ontmoeten van buitenlandse studenten op de universiteit, stages lopen, contacten met allerlei organisaties en dus contacten met mensen die niet uit de eigen omgeving komen.”
Kenis benadrukt dat juist die contacten, de zogenoemde zwakke schakels, belangrijk zijn om vooruit te komen in de maatschappij, om nieuwe informatie en inspiratie op te doen en aan nieuwe uitdagingen te komen. “Als je kijkt naar wat er in deze coronaperiode is gebeurd, zie je dat studenten terug zijn gevallen op hun sterke verbindingen: familie en vrienden. Dat is enerzijds goed voor de sociale steun, maar nieuwe ontmoetingen blijven vaak uit. Dat is negatief voor nieuwe inzichten en ervaringen en dus voor de persoonlijke ontwikkeling.”
De hoogleraar ziet al jaren van dichtbij hoe waardevol nieuwe contacten voor zijn studenten zijn, vooral in hun laatste studiejaren. Kenis denkt niet dat diploma’s minder waard worden. “Maar het is wel een mankement als de initiële toegang tot bedrijven en organisaties veel beperkter is doordat studenten nu weinig mensen buiten de eigen bubbel kennen. Mijn advies zou zijn: zoek zodra het kan proactief naar activiteiten erbuiten. En als het kan: probeer nog een periode op een ongedwongen manier iets nieuws te ontdekken. Ga bijvoorbeeld toch nog naar het buitenland of stage lopen. Het extra sociaal kapitaal dat je daar kunt vergaren, kan bepalend zijn voor je toekomst.”
Hulptroepen
Het kabinet investeert 8,5 miljard euro in het Nationaal Programma Onderwijs. Het meerjarige plan richt zich op herstel en ontwikkeling van onderwijs, aldus onderwijsministers Van Engelshoven en Slob. Het geldt wordt komend schooljaar ingezet. Zo krijgt iedereen die volgend jaar studeert een korting van 50 procent op het college- of lesgeld. Elke school in het primair, voortgezet en speciaal onderwijs krijgt vanaf komend schooljaar geld om leerlingen gericht te helpen, ook op sociaal-emotioneel vlak.