President Macron tijdens herdenking Napoleon: ‘Hij hoort bij ons, we zijn een land met een verleden’

Frankrijk was woensdag eventjes in de ban van Napoleon. De generaal en dictator (1769-1821) die zichzelf in 1804 kroonde tot keizer der Fransen, stierf tweehonderd jaar geleden. De Franse president Emmanuel Macron hield op plechtige wijze een toespraak in Parijs. Rond dezelfde tijd was er in Fontainebleau een opmerkelijke veiling: van een haarlok van Napoleon en diens ‘autopsiedoek’ met bloedvlekken.

Op de radio vertelde een Fransman hoe hij al dertig jaar het laatste huis van Napoleon verzorgt, op het eiland Sint-Helena. In de kranten ging het over hoe hij als eerste consul in het jaar 1802 de slavernij herinvoerde.

“Napoleon was niet racistisch,” zei historicus Jean Tulard op televisie. “De slavernij was toen een pragmatische oplossing: we hadden koffie en suiker nodig.”

Onderzoeker en activist Rokhaya Diallo reageerde daarop op Twitter: ‘Op zachtmoedige toon wordt een misdaad tegen de menselijkheid gerelativeerd en worden de slachtoffers ont­eerd.’

In dat mijnenveld moest Macron woensdag ­manoeuvreren. Om de tweehonderdste sterfdag van Napoleon te herdenken hield hij een toespraak, waarvan elk woord werd gespeld door voor- en tegenstanders van de keizer.

Open vizier

De spanning was zelfs zó voelbaar dat medewerkers van Macron al vooraf probeerden de kou uit de lucht te halen. “Het zal geen hagiografie (lofzang, red.) worden, maar ook geen rouwrede.”

Macron toonde zich in zijn toespraak een evenwichtskunstenaar. Over Napoleon zei hij: “We houden van hem omdat hij liet zien dat één man de koers van de geschiedenis kan bepalen. Napoleon hoort bij ons, we zijn een land met een verleden.”

Maar Macron zei ook: “De slavernij was een fout, het was verraad aan de geest van de ­Verlichting.” Over de oorlogen en veldslagen met vele slachtoffers zei hij: “Napoleon hield zich niet echt bezig met zijn medemensen. ­Chateaubriand (schrijver en politicus, red.) beschuldigde hem er zelfs van 5 miljoen Fransen te hebben opgeofferd.” De strekking was duidelijk: de geschiedenis kan niet uitgewist worden, maar de keizer hoeft ook niet bij het grofvuil.

Volgens de president is het te makkelijk om, twee eeuwen terugkijkend, alleen maar te veroordelen. “Je kunt geen rechtszaak voeren over het verleden met de wetten uit het heden.” Tegen de zaal vol toehoorders met mondkapjes zei hij over Napoleon: “Je kunt van hem houden en je kunt hem bekritiseren. Maar je zult hem hoe dan ook eerst moeten leren kennen en begrijpen.”

President Macron probeerde al eerder de zwarte bladzijden uit de Franse geschiedenis met open vizier tegemoet te treden. Hij besloot de archieven te openen over het Franse optreden in oud-kolonie Algerije. Macron gaf als eerste staatshoofd publiekelijk toe dat het Franse leger een beroemde Algerijnse politiek activist in 1957 had ‘gemarteld en vermoord’. En de Franse president gaf historici de opdracht de rol van Frankrijk bij de genocide in Rwanda in 1994 te onderzoeken. Hun conclusies: Parijs was ­‘medeverantwoordelijk’ voor dat bloedbad.

Volkslied

Na zijn toespraak woensdagavond vertrok president Macron met zijn echtgenote Brigitte naar het graf van Napoleon in de Dôme des Invalides in Parijs. Er werd een krans gelegd, er werd een ­minuut stilte in acht genomen en het volkslied, La Marseillaise, werd gezongen.

Het gebeurde allemaal ingetogen, zonder toeters en bellen. Of zoals Macron het zelf zei: “Dit is geen vrolijke viering, maar een herdenking om bij na te denken.”